ROBERT FISK: “SURIYA URUSHI IKKI-UCH YIL DAVOM ETISHI MUMKIN”

Prezident Bashar al-Assad qo`shinining qo`li tobora baland kelmoqda. Britaniyalik O`rta Sharq bo`yicha mutaxassis Robert Fisk shu oyning boshida jang maydonlarida turgan hukumat askarlarining bir nechtasi bilan suhbatda bo`ldi va Suriyada guvohi bo`lganlarini Germaniyaning DW (Deutsche Welle) internet nashriga so`zlab berdi. Quyida shu suhbatni keltirib o`tamiz:

Robert Fisk

DW: Janob Fisk, bilamiz, Suriyada bo`lib qaytdingiz. Taassurotlar haqida nimalar deysiz?  

Robert Fisk: Avvalo hozirgi Suriya haqida gapiradigan bo`lsam, juda katta hududlar vayron qilingan, faqatgina vayron qilinmagan, balki u yerlardan aholi ko`chib ketib, kimsasiz hududlarga aylanib qolgan. Bunday holatni Damashq markazi, alavitlarning katta qismi istiqomat qiladigan Latakiya viloyatining deyarli har bir shahri va Tartusda kuzatish mumkin. Lekin mamlakatning aksariyat hududlarida hukumatning qattiq nazorati ostida hayot hali ham davom etmoqda. Odamlar ko`chalarga chiqishadi, xarid qilishadi, ishga borishadi.  

DW: G`arb vakili sifatida Suriyaga safar qilish davomida biror to`siqlarga duch kelmadingizmi?

Robert Fisk: Men Bayrutdan Damashqqacha mashina bordim. Bu joylarda Suriya Armiyasining bir nechda nazorat postlari mavjud va yo`llar deyarli tinch. Lekin Damashqqa kirib borishim bilan atigi bir necha kilometr uzoqlikdagi Darayya posyolkasidan artileriya tovushi eshitilib turardi. Bu posyolkani isyonchilar o`z nazoratiga olgan va kelganimda isyonchilar samalyoti posyolka uzra bomba yog`dirayotgan edi. Shundan so`ng qirg`oqbo`yida joylashgan Latakiyaga uchib ketdim, u yerdan shimol tomon – hukumat qo`shini front chizig`iga bordim. Suriya hukumati front chizig`idagi pozitsiyalarga kirishimga ruhsat berdi.

Poytaxtga yaqin Darayya hududi isyonchilar qo`lida qolmoqda 

DW: Hukumat askarlari sizda qanday taassurot qoldirdi?

Robert Fisk: Ochig`i ular menga shafqatsiz, qo`polday tuyuldi, lekin tartibli armiya ekanligi ko`rinib turibdi. Bilishimcha ular deyarli asir olmas ekan. Bir suhbatda ular 700 ta terrorist, ya`ni isyonchini o`ldirishgani haqida eshitib qoldim. Generallardan biri menga o`z telefonida xalok bo`lgan isyonchilarni harbiylar yuziga qarab tepayotgani muhr etilgan videoni qo`yib berdi.

Men suhbatlashgan askarlarning aksariyati yarador edi.Ular bunga faqat isyonchilarni aybdor sanashar, hukumat ularni butunlay qirib tashlashi tarafdori edilar. Ayni kayfiyatni isyonchilarda ham yaqqol kuzatish mumkin. Shu sababli har ikki tomon ham kechirib bo`lmas urush jinoyatlarini amalga oshirib, inson huquqlarini toptaganlar. Shu o`rinda ta`kidlashim lozimki, Suriya hukumati sekin-astalik bilan bo`lsada, isyonchilardan ko`proq hududlarni tortib olmoqda.

Fiskga ko`ra, hukumat askarlari shafqatsiz va o`ta qo`pol

DW: Ayni kunlarda Suriyada kimyoviy qurol ishlatilayotganligi borasidagi bahslar avjiga chiqmoqda. Shu haqida qanday fikrdasiz? 

Robert Fisk: Bilamizki, Suriya hukumati ixtiyorida kimyoviy qurol mavjud, lekin quroldan foydalanganlikning 100 foiz dalili mavjud emas. Isyonchilar tinch aholiga nisbatan kimyoviy qurol ishlatgan deya al-Assadni, Assad esa isyonchilarni ayblamoqda. BMTda isyonchilar tomonidan kimyoviy qurol ishlatilgani haqida hisobot mavjud, lekin al-Assadni ayni amalini isbotlaydigan asos yo`q. Men Damashqda xuddi shu savol bilan yuqori darajali harbiylardan biriga yuzlandim va u: “Nega endi kimyoviy quroldan foydalanashimiz kerak? Bizda bomba yog`diradigan MIG-29 bor va u kimyoviy quroldan ancha samaraliroq,” deya javob berdi.

Xalqaro inson huquqlari himoyachilari kimyoviy qurol ishlatilganligi to`g`risida aniq dalillar mavjudligini da`vo qilishmoqda. Qaysi tomon bunga javobgarligi esa hozircha noma`lum

DW: Vashingtonda isyonchilarni qurollantirish va parvozdan holi hudud borasida bahslar ketmoqda. Shu fikrlarga qanday qaraysiz?

Robert Fisk: Inqiroz boshlanganiga ikki yildan oshib ketdi. Menimcha, amerikaliklar o`ylashadiki, ular bunday bahslarni qanchalik ko`p olib borishsa, xech kim aslida ularning qo`lidan xech narsa kelmayotganini sezib qolmaydi, go`yo. G`arbda ham isyonchilarni dastaklashga moyillik bor. Ammo G`arb faqat Ozod Suriya Armiyasiga yordam berishni istaydi xolos. Bilamiz, OSA askarlarining deyarli barchasini hukumat armiyasidan qochib o`tganlar tashkil qiladi. G`arb al-Qoida bilan aloqada bo`lgan xech bir islomiy isyonchilarni ta`minlashni xohlamaydi. Lekin, bilasizmi, yordam quroli chegaradan kesib o`tdimi, biz undan keyingi vaziyatni nazorat qilolamiz deb o`ylamayman. Qurollar islomiy ekstremistlar qo`liga tushib qolishi xech gap emas.

DW: Suriya inqirozida Eronning roli qanday?

Robert Fisk: Urush Suriya haqida emas, balki Eron haqida. G`arbning asosiy maqsadi Eronning yagona arab ittifoqdoshi bo`lmish Suriya hukumatini yo`q qilishdir. O`z navbatida urush Eron uchun yagona arab hamkorni saqlab qolish demakdir. Ma`lumki, shu paytgacha Eron hukumati al-Assadga yordam berish uchun tinmay harakat qilmoqda, lekin bu urinishlar deyarli samarasiz bo`lib chiqdi.

DW: Ma`lumotlarga ko`ra Rossiya Suriya hukumatini qurol bilan ta`minlashni rejalashtirmoqda ekan.

Robert Fisk: Ikki hafta oldin Isroil Qurolli Kuchlari Damashq shimoli bo`ylab bir qancha reydlar uyushtirgandan buyon Assad hukumati bunday xujumlar yana takrorlanishidan qattiq tashvishga tushib qolgan. Hukumat Isroil tahdidan saqlanishni istaydi va, fikrimcha, bunda ruslar ko`magiga umid qilmoqda.

Bundan 20 kuncha oldin Isroil harbiy uchoqlari Damashq shimolidagi harbiy bazalarni nishonga olgan edi

DW: Ayni ziddiyat Isroilga ham tarqalish xavfi mavjudmi?

Robert Fisk: Isroil AQSHning O`rta Sharqdagi eng asosiy ittifoqdoshi hisoblanadi.Basharti ikki hafta oldin Isroil Suriya hukumati kuchlarini nishonga olgan ekan, o`z-o`zidan ma`lumki, u isyonchilar tarafida. G`arb ham Suriya hukumatini qulatishda Isroil ko`magidan foydalanishi ehtimoli ham bor. Lekin isroilliklarning o`zi Suriyadan uzoqroq turishni ma`qul ko`rishadi degan fikrdaman. Sababi Suriya armiyasi o`tgan ikki yil mobaynida tinimsiz janglarda chiniqib bo`ldi. Agar isroilliklar Suriya hududiga bostirib kirishsa, ular katta tajribaga ega kuch bilan yuzma-yuzma kelishlari aniq.

DW: Xalqaro hamjamiyatning Suriyaga intervensiyasi samarali bo`larmidi?

Robert Fisk: Harbiy jihatdan – yo`q. Siyosiy jihatdan – albatta. Kerri (AQSH Davlat Kotibi Jon Kerri demoqchi) va Putin o`rtasidagi so`nggi suhbatlarda ham siyosiy jihatdan bir qancha yaxshi fikrlar yangradi. Bundan tashqari amerikaliklar va, ayniqsa, fransuzlar Assad rejimi vakillarini muvaqqat hukumat tarkibida bo`lishini istamasliklari ham qiziq holat. Biroq ular eng katta isyonchi guruh – Islomiy Nusra guruhining ham ishtirokini xohlashmaydi. Bu xuddi: “Keling, katta konferensiya tashkillashtiramiz, lekin bu yerda ba`zi ishtirok etolmaydigan odamlar bor,” deganga o`xshaydi. Mening nazarimda urush hali tugamaydi. Bu inqiroz yana ikki yoki uch yil davom etadi degan fikrdaman.

Manba: dw.de 

Ma`lumot o`rnida: Robert Fisk (66 yoshda) britan gazetasi “The Independent”ning O`rta Sharq bo`yicha muhbiri, bir qancha asarlar muallifi.  30 yildan ziyodroq vaqt mobaynida u jahonning eng “qaynoq” hududlari –Shimoliy Irlandiya, “Chinnigul Inqilobi” paytida Portugaliya va Afg`oniston kabilardan reportajlar tayyorlab keladi. 1976-yildan buyon Livan poytaxti Bayrutda doimiy istiqomat qiladi va shu yerdan O`rta Sharqdagi mavjud holat bilan dunyoni xabardor qilib turadi. Fisk arab tilida erkin so`zlaydi va Osama bin Loden bilan shaxsan suhbatda bo`lgan kamdan-kam g`arb muhbirlaridan biri sanaladi.