Jahon
Bankining sobiq iqtisodchisi Jastin Yifu Lin dollarning moliya olamidagi
hukmronligini tanqid qilib, u global moliyaviy va iqtisodiy inqirozlarning
asosiy sababchisi ekanligini aytdi. Lin dollarni yagona global valyuta bilan
almashtirishni taklif qildi. Uning fikricha, aynan global valyutani muomalaga
kiritilishi moliyaviy inqirozlar oqibatlarini tugatish va ularning oldini olishning
yagona yo‘lidir.
Hozirda Pekin
Universitetida professor va xitoy hukumatiga maslahatchi lavozimlarida
ishlayotgan Linning ta’kidlashicha, eng asosiy xalqaro valyutalar – dollar,
yevro, iena va funt sterlingning muomaladagi massasini oshirish yoki Xitoy yuanini
xalqaro valyutaga aylantirish ham moliyaviy inqirozlarning oldini ololmaydi.
Yifu Lin yagona global valyuta
infrastrukturasini tashkil qilish tashabbusini AQSh va Yevropaning yetakchi
davlatlari ilgari surishi lozimligini bildirgan. Barcha davlatlar uchun umumiy
valyutani muomalaga kiritish, ayniqsa, rivojlanmagan va uchinchi dunyo
davlatlardagi moliyaviy taraqqiyot to‘siqlarini yengib o‘tishni anchayin
osonlashtiradi. Unga ko‘ra, xalqaro-umumiy valyuta borasidagi masalalarni
kelishib olish uchun Katta Yigirmatalik (G20) doirasidagi muzokaralar ayni
qulay platformadir.
“Global
super valyuta” konsepsiyasi ilk bor o‘rtaga tashlanayotgani yo‘q. Bu masala
2001-yilda ham ba’zi davlatlar rahbarlari o‘rtasida munozaraga sabab bo‘lgan
edi. Biroq faqatgina bir valyutaga qaram bo‘lgan jahon moliyaviy hayotida
doimiy xavotir hukmron bo‘lishi borasidagi fikrlar tufayli ushbu masala
e’tibordan chetda qolgan edi.
O‘tgan
yilning oktyabr oyidagi AQSh hukumatida bo‘lib o‘tgan byudjet inqirozi tufayli
dollarning jahon moliyaviy muvozanatiga qanchalik ta’sir etishi yagona valyuta
masalasi yana o‘rtaga tashlanmoqda. Dunyo dollar bilan bog‘liq ikki moliyaviy
inqirozni allaqachon boshdan kechirib bo‘ldi (1930-yillardagi Buyuk Tushkunlik
va 2008-yildagi global moliyaviy inqiroz).
Biroq
Yifu Linning nazariyasini ko‘pchilik iqtisodiy tahlilchilar yoqlashmayapti. Ularning
fikricha, moliyaviy hayotni yagona valyutaga bog‘lab qo‘yish anchayin
xavflidir. Uning o‘rniga global hukumatni tashkil etish, umumbashariy
boshqaruvga zamin yaratish maqsadga muvofiqdir.
2009-yilning
mart oyida Xitoy Xalq Banki direktori Jou Sichuan ham dollardan voz kechish
fursati kelganligini, uning o‘rniga global valyuta joriy qilish zarurligini
ta’kidlagan edi. O‘shanda Xalq Banki rasmiy vebsaytida e’lon qilingan Sichuan
maqolasida, alohida millatning valyutasi jahon moliyaviy hayotida hukmronlik
qilishi boshqa millatlar manfaatlariga zd ekanligi va umumiy global valyuta
moliyaviy tizim barqarorligi uchun anchayin muvofiqligi ko‘rsatib o‘tilgandi.
Biroq hozirgi xalqaro tizim va munosabatlardagi
vaziyatni o‘rganib chiqsak, yagona valyuta tizimini joriy qilish fikri
haqiqatdan anchayin yiroqligini ko‘rish mumkin. O‘z milliy valyutalari
allaqachon moliyaviy tizimda mustahkam o‘rin egallagan qudratli davlatlar hali
beri bunga istak bildirmasliklari turgan gap.
Комментариев нет:
Отправить комментарий