2014-YIL KELDI. AFG‘ONISTONDAN CHIQIB KETISH ISHLARI QANDAY KETMOQDA?

Ma’lumki, joriy yilda NATO boshchiligidagi xalqaro qo‘shinning Afg‘oniston hududidan chiqib ketishi yakunlanadi. NATO tomonidan e’lon qilingan bayonotga ko‘ra, umumiy miqdorda 218 000 transport va konteynerlar 2012-yil martidan 2014-yil 31-dekabrigacha bo‘lgan vaqt ichida Afg‘onistondan olib chiqilishi kerak. Hozirga kelib 80 000 transport va konteyner olib chiqib ketilgan. 2014-yil chiqib ketishning eng so‘nggi va asosiy bosqichi bo‘lib, ayni vaqtda qolgan yuklar olib chiqishga tayyorlanmoqda. BBC ayni jarayon qanday ketayotgani haqida lavha tayyorladi.

 

BBC’ning Buyuk Britaniya Mudofaa Vazirligiga tayanib ma’lum qilishicha, Britaniya yil yakunigicha quyidagilarni Afg‘onistondan olib chiqadi:

·         5,500  konteyner

·         3,345 transport vositalari

·         50 uchoq

·         400 tonna o‘q-dori

·         5,200 nafar askar

va umumiy xarajat

·         300 million funt sterling yoki 490 million AQSh dollari

Britaniya Mudofaa Vazirligi bu yuklarning hammasi ham ortga qaytmasligi, ularning ba’zilari sotib yuborilishini ham e’tibordan soqit qilmagan. Mudofaa Vazirligi vakilining aytishicha, asosan, noharbiy yuklar, masalan, bo‘sh konteynerlar, ko‘chma kirxonalar va yuk transportlari sotiladi. Shu choqqacha, 2 000 konteyner va 100 ga yaqin transport vositalari sotilgan. Xaridorlar esa ochiqlanmagan.

Shuningdek, AQShning olib chiqishga mo‘ljallangan yuklari ro‘yhati ham keltirib o‘tiladi:

·         20,000 konteyner

·         24,000 transport vositasi

·         38,000 nafar askar

 va umumiy xarajat

·         3-4 milliard funt sterling yoki 5-6 milliard AQSh dollari  

Buyuk Britaniyaga o‘xshamagan holda, AQSh yuklarining katta qismi ishga yaroqsizligi yoki naqliyot amallari uchun o‘ta qimmatga tushishi tufayli sotib yuboriladi yoda mahalliy hukumat ixtiyoriga topshiriladi. Ayni vaqt amerikaliklarning 300 ming tonnaga yaqin yuki yig‘ib bo‘lingan.  

ISAF vakilining so‘zlariga ko‘ra, 15 000 ga yaqin NATOga qarashli transport vositalari 2014-yildan keyin ham Afg‘onistonda qoladi. Ular afg‘on hukumatiga beriladi yoki metallomga aylantiriladi.

Bu vositalar orasida 1 600-1 700 ga yaqin, bahosi 1 million dollarga teng pistirmaga qarshi zirhli transportlar, 20 tonnali BTR va BMPlar mavjud.

Shuningdek, 9 000 zirhli transport Afg‘onistondan olib chiqiladi, qolganlari esa 2 000-5 000 AQSh dollariga teng boshlang‘ich bahoda kimoshdi savdosida pullanadi.

AQSh Qurolli Kuchlari vakiliga ko‘ra, agar transportlar uchun xaridorlar topilmasa yoki keragicha topilmasa, u holda, vositalar qurolsizlantiriladi va metallom sifatida sotib yuboriladi.

Xalqaro qo‘shinlarga tegishli bo‘lgan harbiy bazalar va ulardagi noharbiy yuklar kelgusi xavfsizlikka javobgarlik mas’uliyati bilan Afg‘on Milliy Xavfsizlik Kuchlari ixtiyoriga topshiriladi.

Yuklar quruklik, suv va havo yo‘llari yoki ularning kombinatsiyasi orqali olib chiqib ketiladi. Quyida uch asosiy yo‘lni ko‘rishingiz mumkin:

Havo yo‘li: Yuklar havo orqali Fors Ko‘rfazi va O‘rta Yer dengizidagi portlarga yetkaziladi. U yerdan suv yo‘li orqali kerakli manzilga olib ketiladi;

Quruklik yo‘li (janub):  Chiqib ketish uchun eng qulay yo‘l. Bu yo‘l Pokiston hududi orqali o‘tib, Karachidagi dengiz portiga borib tugaydi. Biroq 2011-yil Pokiston va AQSh o‘rtasida kelib chiqqan ixtilof tufayli buy yo‘ldan foydalanish imkoniyatlari anchayin kamaygan;

Avtomobil va temiryo‘l yo‘li (shimol): Shimoliy Ta’minot Tarmog‘i nomi olgan bu yo‘ldan yuklar O‘zbekiston, Qozog‘iston orqali Gruziyaga yoki Rossiya orqali Latviyaga yetkaziladi.

Hozirda, AQShning 3 foiz yuki Markaziy Osiyo, 42 foizi esa Pokiston orqali olib chiqilmoqda. Buyuk Britaniya ham kichik miqdordagi yukini Markaziy Osiyo orqali olib chiqmoqda. Hisob-kitoblarga ko‘ra, bitta konteynerni Markaziy Osiyo orqali olib chiqish 15 000-16 000 dollarga tushadi.

Maqolada keltirishicha, Buyuk Britaniya tranzit to‘lovlari sifatida 700 000 AQSh dollaridan ziyodroq harbiy uskunalar, transport vositalari O‘zbekistonga qoldiradi.

Ayni vaqtda Afg‘onistonda 57 000 nafar ISAF qo‘shinlari mavjud. 2014-yildan so‘ng ularning qanchasi mamlakatda qolishi hanuz noma’lum. Afg‘on hukumati va AQSh o‘rtasidagi ikki tomonlama Xavfsizlik Bitimi ham hozirga qadar imzolanmagan. Tahminlarga ko‘ra, 15 000 askar afg‘on harbiylarni tayyorgarlikdan o‘tkazuvchi mutaxassislar sifatida qolishi mumkin.