DUNYONING ENG KO‘P MOLIYALANGAN 10 ARMIYASI

Garchi Ikkinchi Jahon Urushidan so‘ng xalqaro munosabatlar va dunyo tartibotida diplomatiyaning ahamiyati keskin ortgan bo‘lsa-da, harbiy kuchning ta’siri bir zum pasaymayotir, qaytanga davlatlar o‘z harbiy salohiyatini oshirish uchun milliardlab dollar sarflamoqda. Shvetsiyada asoslangan  Stokgolm Xalqaro Tinchlikni Tadqiq Qilish Instituti (SIPRI) zamonaviy dunyoning moliyaviy jihatdan eng yaxshi ta’minlangan armiyalar o‘ntaligini e’lon qildi. Quyida Siz ular bilan tanishishingiz mumkin:

 

1.       AQSh

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 682 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 39 foiz

Shubhasiz, AQSh harbiy qudrat va harbiy xarajatlar bo‘yicha doimiy peshqadam davlatdir. Uning yillik harbiy xarajatlari federal davlat byudjetining 20 foizga yaqinini tashkil qiladi. Uning bir yilda qurolli kuchlarga sarflaydigan mablag‘i dunyoning bir necha qudratli davlatlari yillik daromadi yoki yuzga yaqin o‘rtahol davlatlar YaMD (Yalpi Milliy Daromad)iga teng yoki undanda oshiqroqdir. Bundan tashqari AQSh harbiy byudjeti ro‘yhatdan o‘rin olgan boshqa davlatlar xarajatlarining umumiy summasidan ham ziyodroq. Eslatib o‘tish joiz, AQSh birgina Iroq va Afg‘onistondagi harbiy harakatlar uchun 4 trillion dollardan ortiqroq mablag‘ sarf etdi. Hozirda dunyoning 144 davlatida 200 000 dan oshiqroq amerikalik harbiy xizmat o‘tamoqda.

2.       Xitoy

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 166 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 9,5 foiz

Jahonda ham siyosiy ham iqtisodiy jihatdan AQShning asosiy raqibi hisoblangan Xitoy Xalq Respublikasi harbiy sohada ham amerikaliklarni ta’qib qilib bormoqda. Tahminan, 1,25 million nafar askardan tashkil topgan Xitoy armiyasi tobora zamonaviy qurol-aslahalar bilan ta’minlanib, hattoki, yon qo‘shnilar, masalan, Yaponiyaga (Senkaku orollari borasidagi nizo tufayli) tahdid solmoqda. Yaqin kelajakda Xitoyning harbiy xarajatlari, armisyasi soni yanada oshishi kutilyapti.

3.       Rossiya

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 90,7 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 5,2 foiz

Sovuq Urushdan so‘ng o‘n yil davomida tushkunlik kayfiyatida yashagan ruslar yangi asrdan harbiy sohaga alohida e’tibor qarata boshlashdi. Bunga asosiy sabab mamlakatdagi barqarorlikni mustahkamlash bo‘lsa, keyingi vaqtda Sobiq Ittifoqning xalqaro tizimdagi ta’sirini qayta tiklash asosiy vazifa sifatida o‘rtaga chiqdi. Ayni paytda Rossiya jadallik bilan harbiylashayotgan mamlakatlardan biri hisoblanadi.

4.       Buyuk Britaniya

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 60,8 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 3,5 foiz

Qirolicha Yelizaveta II tomonidan boshchilik qilinadigan Qirollik Qurolli Kuchlari harbiy xarajatlar bo‘yicha to‘rtinchi o‘rinni band qilgan. Boshqa davlatlarga nisbatan ichki tomondan barqaror vat inch bo‘lishiga qaramay, Buyuk Britaniya Millatlar Hamdo‘stligi tarkibiga kiruvchi dunyo bo‘ylab sochilib ketgan o‘z hududlarini muhofaza etish uchun katta sonli qurolli kuchlarga ehtiyoj sezadi. Bundan tashqari britan askarlari NATO yetakchiligidagi xalqaro tinchlikparvar kuchlarning asosiy qismini ham tashkil etadi.

5.       Yaponiya

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 59,3 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 3,4 foiz

Ikkinchi Jahon Urushidan so‘ng AQSh bilan imzolangan O‘zaro Hamkorlik va Xavfsizlik Bitimiga muvofiq Yaponiya katta sondagi harbiy kuch tashkil etish va saqlash imkoniyatlaridan mahrum bo‘lgan edi. O‘sha vaqtdan beri rasmiy Vashington yaponlarning himoyachisi bo‘lib keldi. Biroq so‘nggi vaqtlarda Xitoy bilan yuqorida ta’kidlangan orollar va suv hududlari yuzasidan chiqqan nizo hamda Shimoliy Koreya tashqi siyosatining tobora tahdidli tus olishi Yaponiyani qurolli kuchlarini qaytadan tashkil etishga undamoqda. Bundan tashqari Afg‘oniston va Iroq urushlari hamda boshqa ichki-tashqi muammolar bilan andarmon bo‘lib qolgan AQSh ham endilikda Yaponiya o‘z xavfsizligi to‘g‘risida o‘zi qayg‘urishiga qarshi emas.

6.       Fransiya

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 58,9 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 3,4 foiz

Yevropaning yana bir qudratli davlati bo‘lmish Fransiya mintaqadagi eng katta armiyaga ega. Uning qurolli kuchlari 250 000 nafar askardan iborat. Boshqa Yevropa davlatlari kabi ichki barqarorligi nisbatan yuqori Fransiyaning ham milliy mudofaa yuzasidan xavotirlanishiga unchalik hojat yo‘q. Lekin fransuzlar oxirgi yillarda Mali, Markaziy Afrika Respublikasi, Liviya, Fil Suyagi Qirg‘og‘i kabi Afrika davlatlarida anchayin faol harakat qilishmoqda. Shu sababli bu vaqt mobaynida rasmiy Parijning harbiy xarajatlari sezilarli oshgani kuzatildi.

7.       Saudiya Arabistoni

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 56,7 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 3,2 foiz

SIPRI ro‘yhatiga kirgan yagona O‘rta Sharq davlati – Saudiya Arabistoni mintaqadagi gegemonlik uchun yillar davomida kurashib keladi. Neftga boy va O‘rta Sharqdagi AQShning eng yaqin ittifoqdoshi hisoblanmish bu arab davlati 2011-yilda amerikaliklardan 30 milliard dollarga teng zamonaviy harbiy samolyotlar harid qildi va bu dunyodagi eng qimmat harbiy harid sifatida tarixda qoldi. Garchi qirollik hukumatiga aytarli ichki va tashqi tahdid xavf solmayotgan bo‘lsada, harbiy salohiyatni keskin oshirib borilishi mintaqadagi eng katta raqib – Eronga qarshi propaganda ekanligini anglash qiyin emas.

8.       Hindiston

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 46,1 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 2,6 foiz

2013-yil Hindiston harbiy salohiyatini oshirish borasida eng muhim yil bo‘ldi. O‘tgan yili hindlar armiyasini o‘rta masofali ballistik raketalar bilan ta’minladi, flotini keskin yangiladi, ilk harbiy sun’iy yo‘ldoshini fazoga uchirdi, yengil tipdagi yangi vertolyotlar ishlab chiqila boshlandi. Albatta, bu harakatlardan asosiy maqsad, qolgan davlatlar kabi, gegemonlikka erishishdir. Lekin hindlarning xitoylarga raqobat qilishini sezish qiyin emas. Jahonda aholisi bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turuvchi va iqtisodiyoti tobora o‘sib borayotgan Hindiston nafaqat mintaqadagi gegemoniya, balki xalqaro tizimda o‘z o‘rnini egallash uchun qo‘shni Xitoy bilan raqobat qilib keladi. Hindiston tashqi siyosatidagi eng birlamchi maqsadlardan biri, huddi Xitoy kabi, BMT Xavfsizlik Kengashidan joy egallab, xalqaro tizim hakamlaridan biriga aylanishdir. Ammo bu hindlar uchun hozircha orzu bo‘lib qolmoqda.

Bundan tashqari qo‘shni Pokiston va Afg‘onistondagi murakkablashayotgan vaziyat ham hindlarni doimo tashvishlantirib kelgan.

9.       Germaniya

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 45,8 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 2,6 foiz

20-asrning birinchi yarmida dunyo hokimligiga da’vo qilgan nemislar to‘qqizinchi o‘rin band qilishgan. Qurolli kuchlarga kam mablag‘ ajratishiga qaramay, ishbilarmon nemislar harbiy sohani ham biznesga aylantirib ulgurishgan. Hozirda Germaniya qurol eksporti bo‘yicha AQSh va Rossiyadan keyin uchinchi o‘rinda turibdi. O‘tgan yilning yozida Germaniya Mudofaa Vazirligi qabul qilgan qarorga ko‘ra, harbiylar soni imkon qadar qisqartirilib, qurolli kuchlar eng zamonaviy qurol-aslaha, uskunalar bilan ta’minlanish yo‘li orqali professional va ixcham armiyaga aylantiriladi. Hozirgi kunda nemis armiyasi tarkibida 180 000 nafar askar mavjud.

10.   Italiya

 

2013-yildagi harbiy xarajati: 34 milliard dollar

Xalqaro harbiy xarajatlardagi ulushi: 1,9 foiz

Hukumatdagi janjallar, beqarorlik, siyosiy va iqtisodiy tushkunlik, korrupsiya hamda mashhur mafiyaning xurmacha qiliqlariga qaramay, Italiya harbiy xarajatlar bo‘yicha ilk o‘ntalikka kiritilgan. Italiya qurolli kuchlari yuqorida zikr etilgan davlatlar armiyasi kabi tez-tez tilgan olinmasa-da, hozirda italyanlar jami 24 ta xalqaro tinchlikparvar missiyalarda hizmat o‘tamoqda. Biroq o‘tgan yildagi iqtisodiy bo‘hron tufayli Italiya hukumati joriy yilda harbiy byudjetini 6,6 milliard dollarga qisqartirish to‘g‘risida qaror qabul qildi.

Shuningdek, SIPRI reytingida NATO harbiy xarajatlar bo‘yicha birinchi o‘rinda turibdi. Uning 2012-yildagi harbiy byudjeti 990,9 milliard AQSh dollarini tashkil etgan.

SIPRI reytingida O‘zbekiston harbiy xarajatlari bo‘yicha ma’lumotlar 2003-yildan so‘ng yangilanmagan. 2003-yildagi holatga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi harbiy byudjeti 73,8 million dollarni tashkil etib, reytingda 125-o‘rinni egallagan. 

SIPRI hisobotini bu yerdan yuklab olishingiz mumkin.