IROQ INQIROZI: KIM AYBDOR?

Geosiyosatda biror inqiroz aybdori-jabrlanuvchisiga ta’rif berish yoki aybdor-jabrlanuvchini aniqlashning imkoni yo‘q. Imkoni bo‘lgan taqdirda ham bunday amal o‘ta darajada subyektiv bo‘lar edi. Lekin tomonlarning qarashlari-da’volarini o‘rganib chiqib, inqirozlar yuzaga kelishiga kim ko‘proq “xissa” qo‘shayotganiga biroz oydinlik kiritsh mumkin. Hozirgi kunda O‘rta Sharq global terrorizmning navbatdagi to‘lqini ostida qoldi – Iroq deyarli “nuragan davlat” (failed state)ga aylanmoqda. Xo‘sh, bu yangi inqirozda kimning “ayb”i ko‘proq?

Avvalo, inqiroz deya atayotganimiz Iroqda yuza berayotgan voqealar haqida qisqacha sharh berib o‘tsak. O‘zini “Iroq va Shom Islomiy davlati”, “Iroq va Levantdagi Islomiy davlat” yoki “Iroq va Suriyadagi Islomiy davlat” deb atayotgan sunniy jangarilardan tashkil topgan hamda al-Qoidaning mintqadagi firqasi sifatida ko‘rilayotgan qurolli tashkilot yoda guruh joriy yilning ilk oylaridan buyon Iroq va Suriyaning aksar hududlarini qo‘lga kiritishga muvaffaq bo‘ldi. Iyun oyiga kelib guruhning faolligi oshib, Iroqni deyarli falajlab qo‘ydi. Xo‘sh, bu o‘zi qanday guruh?

Iroq va Shom Islomiy Davlati jangarilari

Dunyoning eng kichik lekin katta ta'sirga ega bo‘lgan 10ta mamlakati

Dunyoda shunday mamlakatlar borki ular demografik jihatdan ham va yer maydonlarining kattaligi bo‘yicha ham katta ahamiyat kasb etmaydilar, lekin ularning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy ta'sirlari global ahamiyatga ega. Bugungi maqolamiz ana shunday davlatlarni sizlarning e'tiboringizga havola qiladi. 

OSIYO TAQDIRINI O‘ZGARTIRGAN HAFTA

Mintaqalar yoki dunyo taqdirini o‘zgartirib yuboruvchi voqealar, odatda, bir muncha uzoqroq vaqt oladi.  Lekin ba’zida bir-biriga bevosita bog’liq yoki bog‘liq bo‘lmagan voqealar zanjiri muayyan qisqa muddat davomida sodir bo‘lib, davlatlar va mintaqalarning siyosiy-ijtimoiy hayotida keskin o‘zgarishlar yasashi ham mumkin. O‘tgan hafta, ya’ni 19-25 – may kunlari bizning mintaqamiz – Osiyoda shunday keskin o‘zgarishlarning guvohi bo‘ldik.

Dronlar: Tinchlik yoki Urush quroli?

Hammamiz so’ngi yillarda dronlar va ularning ishlash konseptsiyasi haqida matbuot va ommaviy axborot vositalari orqali bir nechta bor eshitgan bo’lsak kerak. Uchuvchisiz va masofadan boshqariladigan ushbu uchuvchi apparatlar 21-asr harbiy dunyosini va urushlar yuzini butunlay o’zgartirib yubordi. Omma orasida dronlarning harbiy amaliyotlarda ishlatilishiga bir qancha yondashuvlar mavjud. Kimlar uchundir dron dunyodagi havfsizlikni saqlash uchun ajoyib qurol, yana boshqa kimlar uchun u insoniyatga havf soluvchi qalbsiz uchuvchi mashina. Lekin dronlarning AQSh tomonidan radikal-islomistlarning jangarilik harakatlariga qarshi ishlatilishi harbiy nuqtai nazardan yahshi natijalarni berdi. Lekin o’z navbatida bunday hujumlar jangarilarni yanada ehtiyotkorroq harakat qilishga va jangarilik bazalari joylashuvini tinimsiz o’zgarib turishiga olib keldi. Natijada ular bilan kurashish yanada qiyinlashdi.

AQSH ROSSIYAGA QARSHI BESAMAR SANKSIYALAR QO‘LLAMOQDA

28-aprel kuni Qo‘shma Shtatlar yetti nafar rus hukumati rasmiylariga qarshi yangi sanksiyalarni joriy etdi. Ancha vaqtdan qo‘llanib kelinayotgan usul – sanksiyalar, nimaga asoslanganiga qarab, bashorat qilib bo‘lmas natijalar berishi yoki xech qanday samaraga ega bo‘lmasligi mumkin. Keng tarqalgan mulohazaga ko‘ra, sanksiyalar, odatda, nishon qaratilgan davlat qabul qilib bo‘lmas harakatlarni amalga oshirganda qo‘llaniladi. Sanksiya kiritayotgan davlat esa, oqibatlari juda qimmatga tushuvchi yoki natijasi mag‘lubiyat bilan tugashi muqarrar urushdan saqlanish uchun sanksiyalarni joriy etadi.

AQSH va Saudiya Arabistoni o‘rtasidan ola mushuk o‘tdimi?

1945-yil 14-fevral kuni AQSHning USS Quincy harbiy kemasi Suvaysh kanalining shimoliy va janubiy qismlarini o‘rtasida joylashgan Katta Achchiq ko‘liga kelib to‘xtaydi. Kema bortida AQSH prezidenti Franklin Ruzvelt va yangi asos solingan Saudiya qirolligining asoschisi Abdulaziz-bin Abdurahmon ibn Saud uchrashib tarixiy kelishuvga imzo chekadilar. Shartnomaga ko‘ra AQSH Saudiya Arabistonining neft ta'minoti evaziga qirollikning xavfsizligini ta'minlashga kafolat beradi. Ushbu shartnoma Yfqin Sharqninng zamonaviy davrdagi siyosiy yo‘nalishida kalit bo‘lib xizmat qiladi. Endilikda Ar-Riyod Vashingitonning mintaqadagi eng yaqin ittifoqchisiga aylangan edi. Keyinchalik bu rol Isroil bilan baham ko‘riladi.

Bo’lajak Afg’on prezidentining eng qiyin vazifalari

5-aperl kuni Afg’onistonda prezidentlik saylovlarining birinchi bosqichi bo’lib o’tdi. Saylovlar davomida havfsizlikka tahdid soluvchi terroristik hujumlar qayd etilmagan. Halqaro hamjamiyat Afg’onistondagi bu yilgi prezidentlik saylovlarning birinchi bosqichi natijalaridan mamnun ekanligini bildirgan. Chunki bu yilgi saylovlarda ovoz berish huquqiga ega bo’lgan aholini deyarli 50%i saylovlarda qatnashganligi qayd etilmoqda, ushbu ko’rsatkich 2009-yilga qaraganda (30%) juda yuqoridir. Bundan tashqari saylovlar davomida tolibonlar tomonidan terroristik hujumlarga yo’l qo’yilmadi. Garchi saylov oldi kompaniyalar davomida Qobul va boshqa shaharlardagi terroristik hujumlar Afg’on hukumatini bezovta qilgan bo’lsada, saylovlar davomida havfsizlik yuqori darajada ta’minlangan. 

Demokratiya yoki Tinchlik ?

Asl ildizlari qadimgi Grek sivilizatsiyasiga borib taqaladigan Demokratiya, zamonaviy davrimizgacha jamiyatni tartibga soluvchi eng mukammallashgan tizim sifatida yetib kela oldi. Yevropadagi uyg’onish davri, inqiloblar, Amerikaning kashf qilinishi, imperializm, jahon urushlari va nihoyat sovuq urush davomida demokratiya toblanib o’z zamonasiga moslasha bordi. Inson tarihida hech qaysi mafkura bu qadar dunyoga keng yoyilmagan va ideallashtirilmagan edi.