TINCHLIK, BARQARORLIK VA YADRO QUROLLARI

Insoniyat hayvonot dunyosidan ajralib chiqib, ongi shakllanibdiki, doim taraqqiyot uchun olg`a intiladi. So`nggi 50,000 yil davomida odamizot o`z yaratuvchisi bo`lgan tabiat va o`z uyi bo`lgan Kurrai Zaminni tanib bo`lmas darajada o`zgartirib tashladi. Inson, xatto, ona tabiat yaratishga ojiz bo`lgan kashfiyotlarga qo`l urdi. Bu kashfiyotlarning aksariyati olamshumul, ba`zilari esa keraksiz edi. Inson siyosat atalmish boshqarishga yo`naltirilgan tizimni ishlab chiqdi va bu tizimni o`z kashfiyotlari, ayniqsa harbiy yutuqlari vositasida yuritishni o`rgandi. Natijada shunday harbiy kashfiyotlar yaratildiki, ular nafaqat janglarda katta imkoniyatlar berar, balki butun jahon hayotiga ham ta`sir eta olar edi. Shunday qudratli kashfiyotlardan biri – yadro qurolidir.

Biz oldingi maqolamizda yadro qurolining geosiyosatga kirib kelishi va yadro poygasi haqida fikr yuritgan edik. Bugun siz bilan yadro qurollari jahon geosiyosiy hayotiga qanchalik ta`sir etishini ko`rib chiqamiz.

Amerikalik mashxur geosiyosatchi Kennet Vols o`zining “Tinchlik, barqarorlik va yadro qurollari” maqolasida jahonda boshlangan yadro davri, yadro qurollarining tarqalishi va yadro qurollarining geosiyosiy barqarorlikka ta`siri borasida o`z mulohazalarini bildiradi.

Kennet Vols jahondagi davlatlar nega yadro quroliga ega bo`lishni xohlashlari  borasida so`z yuritib, bir qancha sabablarni keltirib o`tadi:

Birinchisi, buyuk qudratlar doim boshqa buyuk davlatlardan ustun bo`lishni istaydilar. Ular yangi yaratilgan qurollarni zudlik bilan o`zlashtirib, ular vositasida raqiblariga bosim o`tkazishga intiladilar. AQSH yadro qurolini yaratgandan so`ng SSSR ham yadro va vodorod bombalari ustida jadallik bilan ish boshlab yuborgani bunga misoldir.

Ikkinchisi, buyuk davlatlar qurshovida qolgan biror bir davlat o`z xavfsizligidan havotirlanib, yadro quroliga ega bo`lishga intilishi mumkin. Masalan, Sovet Ittifoqi Yevropa va Amerikaga qadar zarba bera oluvchi yadro qurollariga ega bo`lgandan so`ng, AQSHning SSSR xujumlariga yetarlicha javob bera olishidan shubhalangan Buyuk Britaniya o`z yadro qurolini yaratgan edi.

Uchinchisi, yadro quroliga ega bo`lgan ittifoqdoshi yo`q, o`zini qudratli ittifoqdoshsiz va himoyasiz xis qilgan davlat ham muhofaza maqsadida bu qurolga egalik qilishni istaydi. Xitoy, Hindiston va Pokiston bunday davlatlarga yorqin misoldir.   

To`rtinchisi, o`zini doimiy dushmanlar qurshovida xis qilgan davlat yadro quroliga egalikni da`vo qiladi. Isroil o`zini dushman arab davlatlari tomonidan o`rab olingan, deya hisoblagani uchun yadro qurolini yaratgan edi.

Beshinchisi, ba`zi davlatlar butun armiyani takomillashtirish va zamonaviylashtirishdan ko`ra yadro qurolini yaratish osonroq hamda arzonroq, deb hisoblaydilar.

Oltinchisi, ba`zi davlatlar faqat himoya uchungina emas, balki tajovuzkorona siyosatlari uchun ham yadro qurolini yaratishadi.

Va nihoyat, yadro quroli yaratish orqali biror davlat xalqaro maydondan joy olishni ko`zlashi mumkin. Masalan, Shimoliy Koreya yadroviy qudratini kuchaytirish orqali allaqachon xalqaro hamjamiyat e`tiborini o`ziga qaratib bo`lgan. Ushbu davlat yadro quroli vositasida bosim o`tkazib, o`z manfaatlarini amalga oshirishga harakat qiladi.

Janob Vols yadro qurollarining dunyo bo`ylab tarqalishi ortidan kelib chiqishi mumkin bo`lgan ommaviy qo`rquvning beshta sababini keltirib o`tadi. Bular: 1) yadro quroliga ega davlatlar undan tajovuzkor maqsadlarda foydalanishi; 2) yadro quroliga ega davlatlar soni oshgan sari yadroviy urush ehtimolining ham ko`payishi; 3) yangi yadroviy davlatlar bu quroldan qo`rqitish vositasi sifatida foydalanishi; 4) ojiz davlatlarning kuchlilariga yadro quroli vositasida bosim o`tkazishga urinishi va 5) yadroviy qurollarning terroristlar qo`liga tushib qolishi kabi hadiklardir.

Dunyo har doim yadro qurollarini tajavuzkorona maqsadlarda ishlatilishidan havotirlanib kelgan. Qo`shma Shtatlar avvaliga SSSR va Xitoyning yadro qurolidan o`z global qudratlarini oshirish yo`lida foydalanishlari mumkinligidan qo`rqqan edi. Keyinchalik bunday davlatlar qatoriga Eron, Iroq va Liviya ham qo`shildi. Bu davlatlarning avtoritar rejimlar tomonidan boshqarilishi va rejimlar o`z manfaatlarini amalga oshirish yo`lida yadro qurolidan amalda yoki shantaj yo`li bilan foydalanishdan toymasliklari qo`rquvni yanada kuchaytirib yubordi.

Dunyo yadro qurolini ishlatilishidan qo`rqar ekan, yadro qurolidan foydalanish ehtimoli yuqori bo`lgan davlatlar qanday davlatlar va ularning maqsadlari aslida nima? Kennet Vols aynan shu savolga ajoyib nazariyani keltiradi. Unga ko`ra, yadro qurolini asosan mustabid, o`z kuchiga ishonmagan rejimlar istaydi. Bunday davlatlar qatoriga Saddam Husayn rejimi ostidagi sobiq Iroq, Eron va Shimoliy Koreyani kiritish mumkin. Bu davlatlar rahbarlari boshqaruvni avtoritar tarzda olib borishib, o`z hokimiyatlarini yo`qotib qo`yishlaridan qo`rqqanlari tufayligina yadro quroliga egalik qilib, undan shantaj vositasi sifatida foydalanishni xohlaydilar. Ayniqsa, hozirgi kunda Koreya yarimorolidagi qaltis vaziyat va Shimoliy Koreya hukumatining hatti-harakatlari bunga yorqin misoldir. 2013-yilning 12-fevral kuni oldindan tahmin qilinganidek, Shimoliy Koreya yadro sinovini amalga oshirdi. Bu xisob bo`yicha uchinchi sinov bo`lib, oldingi sinovlar Pxenyan uchun ancha qimmatga tushgan edi. Sinovdan so`ng Shimoliy Koreyaning sobiq hammaslagi, asosiy hamkori va xalqaro maydondagi himoyachisi Xitoy ham bu sinovni qattiq qoraladi. Xitoyga ko`ra Pxenyanning bunday amallari toqat qilib bo`lmasdir va nafaqat Sharqiy Osiyo, balki butun dunyoning barqarorligiga katta xavf tug`diradi. Ko`rinib turganidek, bu safar o`zi shundoq ham uzoq yillardan beri dunyodan uzilib qolib, og`ir sanksiyalar ostida kun kechirayotgan Shimoliy Koreya o`zi yolg`iz qoldi. 2013-yil 30-mart kuni esa Shimoliy Koreyaning Janubiy Koreya va AQSH bilan “urush holati”ga kirishi tarixda bo`lib o`tgan yadro qurollari orqali po`pisa qilishdagi eng yuqori cho`qqi bo`ldi. Shimolning qo`shnisi va AQSHga tahdidlari, asosan, fevralda o`tkazilgan muvaffaqiyatli yadro sinovi ortidan kuchaygani e`tiborga molikdir. Balki ushbu muvaffaqiyat mamlakatning yosh rahbariga dastak bo`lgandir? Nima bo`lganda ham, hozircha uning harakatlari tahdid qilishdan nariga o`tmayapti. Bu hol esa mamlakatning sobiq rahbarlari, ayniqsa amaldagi rahbar Kim Jong Unning otasi Kim Jong IL davrida ham odatiy hol bo`lgan. Agar urush boshlansa, Shimoliy Koreya yetkazishi mumkin bo`lgan zarar qanchani tashki etadi? Tahlilchilarga ko`ra, Pxenyanning o`zi ham harbiy qudratiga u qadar ishonmaydi. Sababi Shimoliy Koreya shu vaqtga qadar biror qurol ustida ishni tugallamagan. Yadro sinovi o`tkazilgan bo`lsada, atom bombasini uzoq masofaga tashuvchi raketalar sinovdan o`tmagan. Shu sababli Shimolning ilk harbiy harakatlarining muvaffaqiyatli chiqish ehtimoli deyarli nolga teng. AQSH va ittifoqchi davlatlarda raketadan mudofaa tizimi mavjud ekan, ular birinchi xujumni osonlik bilan qaytaradilar va shiddat bilan Shimoliy Koreyaga xujum qiladilar. Pxenyanning mudofaa tizimi esa o`ta abgor holda. U AQSH va boshqa qudratli davlatlarning zamonaviy qurollaridan o`zini himoya qilolmasligi aniq. Pxenyan rejimi buni juda yaxshi tushunadi.

Demak, Shimoliy Koreya ayni vaqtda yovvoyi strategiya bilan ishlamoqda. Ya`ni o`zi qo`rqqan holda dushmanni cho`chitishga urinib, po`pisa qilish strategiyasini qo`llamoqda. Bu esa Kennet Volsning yuqoridagi nazariyasiga mos keladi. Bu nazariyani yanada chuqur tahlil qilib, uni hayot bilan tadbiq qilib ko`rsak, yanada ko`proq o`xshashliklarni ko`ramiz. Eron va Shimoliy Koreyaga qanchalik bosim o`tkazilgan sari ularning tahdidlari yanada kuchayib boradi. Buning asosiy sababi ular o`z kuchiga to`la ishonmasligida, yadro qurolini yagona najotkor deb bilishidadir. Bunday davlatlardan doim ehtiyot bo`lmoq darkor.

Kennet Vols yadro qurolidan tajovuzkor maqsadda foydalanishdan tashqari ularni nazorat qilish va saqlash kabi muammolarga ham alohida e`tibor qaratadi. U “yadro quroliga ega, lekin kambag`al davlatlar yadro qurollarini saqlashdek o`ta qimmat ishlarga qanday qurblari yetadi va barqarorlik darajasi past bo`lgan bunday davlatlarda yadro qurollaridan davlat nazoratisiz foydalanmaslikka qanday kafolat bor?” degan savolni ilgari suradi.

Tan olish kerak, yadro qurolidan tarixda faqat bir marta – Yaponiyada foydalanilgan. 1945-yildan hozirgi kunga qadar Volsning havotirlari amalga oshmadi. Biroq yadroviy davlatlar sonining oshishi o`z-o`zidan ularni nazoratdan chiqib ketish yoki tasodifan portlab ketishi xavfini ham ko`paytiradi. Shu yerda bir jihatga e`tabor bermoq lozimki, yadro qurollarini saqlash va nazorat etishga ojiz hisoblanadigan kuchsiz davlatlarning katta yadro arsenali barpo etishga qurbi yetmaydi, tabiiyki, ularning arsenali kichik bo`ladi. Kichik arsenalni saqlash va nazorat qilish anchayin osondir.

Yadro quroliga egalikni istayotgan davlat uchun saqlash va nazorat qilish birinchi muammo emas. Ular, xattoki, moliyaviy va texnikaviy jihatdan to`liq ta`minlangan taqdirda ham birinchi navbatda yadro quroli bo`yicha olimlar, mutaxassislar va muhandislarga ehtiyoj sezadilar.

Kennet Vols “butun dunyo havotirda ekan, yadro quroliga ega davlatning o`zi ham bu borada qanday o`ylaydi?” degan savolga ham o`z munosabatini bildirib o`tadi. Volsning fikrlashicha, yadroviy davlat qurollarning xavfsiz saqlanishi va istalmagan holda ishlatilishidan doim havotirlanib turadi. Chunki bunday rejimlar ham yadro qurollaridan tajovuzkorona foydalanish dunyoviy inqirozga olib kelishini yaxshi bilishadi. Ular yadro urushi nafaqat insonlar yoki tabiat uchun xavfli ekanligi, balki butun jahon siyosiy muvozanatini ham izdan chiqarib yuborishini anglashadi. Shu sababli ular ham yadro qurollarini doimiy kuchli nazoratda ushlab turishga intilishadi. Bu holat 1961-yilda bo`lib o`tgan Kuba Inqirozida yaqqol ko`zga tashlangan edi. O`shanda yadro qurollarining nazoratdan chiqib ketishi va yadroviy urush boshlanib ketishidan qo`rqqan ikki buyuk mamlakat rahbarlari Jon Kennedi bilan Mixail Xrushchev ziddiyatga zudlik bilan yakun yasashga majbur bo`lgan edilar.

Hozirgi kunda yuz berayotgan Koreya Inqirozi ham bu holga misol bo`ladi. Ya`niki, Shimoliy Koreya qanchalik yadro quroli bilan AQSH va Janubiy Koreyaga tahdid qilmasin, po`pisasini amalda bajarishga shoshilmayotir. Sababi Pxenyan rejimi o`ylamasdan tashlangan har qanday qadam og`ir oqibatlariga olib kelishini yaxshi anglaydi.

O`z navbatida qudratli AQSH ham Shimoliy Koreyaning tahdidlariga munosib javob qaytarib, harbiy intervensiya uyushtirish orqali tavakkal qilishni istamayapti. Buning ham asosiy sababi Shimoliy Koreya yadro quroliga egalik qilishidadir. Vashington ushoqqina yarimorolda boshlangan urush zanjir effekti shaklida tezlik bilan butun dunyoga tarqalib, global termoyadro urushini keltirib chiqarishini xohlamaydi.

Vols, yadro quroliga egalik qilishga intilayotgan davlatlar yuz kelishi mumkin bo`lgan muammolar haqida mushohada qilarkan, qurol yaratish jarayonida davlat tashqi bosimga uchrashi haqida gapirib o`tadi. Kennet Volsga ko`ra, yadro quroli yaratish jarayoni ikki bosqichga bo`linadi. Birinchisi, dastlabki bosqich bo`lib, bunda yadro quroli yaratishni imkoni bo`lmaydi. Ikkinchisi, yuqori bosqich bo`lib, bu bosqichda yadro qurolini yaratishni imkoni mavjud bo`ladi, lekin davlatning o`z maqsadiga yetgan-yetmaganini aniqlash mushkul kechadi.

Barcha yadro quroliga ega davlatlar yuqoridagi ikki bosqichdan o`tishgan. Lekin dunyo tarixida bir davlatning yadro quroliga egalik qilishini istamagan davlatlar tomonidan aynan o`sha davlatga bosim o`tkazilganlik holatlari ko`p kuzatilgan. Odatda bunday bosimlar bir-biriga qarama-qarshi davlatlar orasida kuzatiladi. Bosim o`tkazuvchi yoki xujumkor davlat yadro quroliga egalik qilishga intilayotgan davlat keyinchalik xavf tug`dirmasligi uchun shunday yo`l tutadi.

1981-yilning iyun oyida Isroil Eronning yadro zavodlaridan biriga xujum qilgan edi. Xujum sababi esa Isroil va Arab davlatlari hamda Eron o`rtasidagi ziddiyat bilan bog`liq edi. Isroil Eron yadro quroliga ega bo`lgan so`ng tajovuzkor kuchga aylanishi oldini olish maqsadida xujum uyushtirishga qaror qiladi.

Kennet Vols yadro quroli yaratayotgan davlatlarga tashqi bosim birinchi bosqichda o`tkazilishi zarurligini ta`kidlaydi. Uning fikricha esa, bunday harakat o`ta xavflidir. Sababi, agar xujum qilayotgan davlat xujum davomida yadroviy davlat potensialini butkul yo`qqa chiqara olmasa, u holda kelajakda xujumkor davlat katta xavf bilan yuzma-yuz keladi. Yadro quroli yaratayotgan davlat xujumdan omon qolib, yadro quroliga ega bo`lgandan so`ng xujumkor davlatdan o`ch olishi xech gap emas. Shu sababli ham xujumkor davlat agar xujum muvafaqqiyatsiz chiqqudek bo`lsa, xujumni yana takrorlashi yoki o`sha davlatni bosib olib, nazoratini to`liq qo`lga olishi zarur.

Shuningdek, Vols, agar yadroviy davlat juda kam miqdorda bo`lsa ham yadro quroliga egalik qilayotgan bo`lsa, u holda bu davlatga tashqi bosim yoki xujumni ma`qullamasligini ta`kidlaydi. Sababi bunday holda yadroviy davlat qo`l ostidagi oz sonli yadro quroli bilan ham katta zarar yetkazishi mumkin. Yadro qurollari kichik bo`lsada, katta kuchga ega. Buni Ikkinchi Jahon Urushi so`ngida Yaponiyaning Nagasaki va Xirosima shaharlari misolida ham ko`rishimiz mumkin. Bu ikki shaharni butkul vayron qilgan atom bombalari oddiy bombardimonchi samalyotga joy bo`lgan edi. 

Xo`sh, Kennet Volsning nazariyasi amaliyotda qanday ishlaydi? Avvalo, Isroilni Eronga xujumini ko`rib chiqish lozim. Isroil Eron hali birinchi bosqichdaligadayoq xujum qilgan edi. Shuning uchun Eron Isroilga javob zarbasi qaytarishga ojizlik qildi. Eronning hozirgi kundagi yadro quroli yaratishga intilishi va Isroilga doimiy dushmanlik kayfiyatidaligi shu xujum bilan bog`liqdir. Agar Eron yadro qurolini qo`lga kiritgudek bo`lsa, birinchi navbatda Isroilga zarba berishi turgan gap.

Lekin ehtiyotkorlik xujumi har doim ham kerakli natijani bermaydi. Isroilning Iroqqa xujumi arab dunyosida yadro quroliga egalik qilish uchun harakatlarni kuchayib ketishiga turtki berdi xolos. Saddam Husayn esa arab davlatlaridan yordam ola boshladi.

AQSHning 2003-yil mart oyida Iroqqa bostirib kirishi (garchi zamirida boshqa manfaatlar yotsada)ga ham Saddam Husayn rejimining yadro quroli yaratishga harakatlari sabab qilib ko`rsatilgan edi.

Ayni vaqtdagi Eron va G`arb qudratlari munosabatining darz ketishiga ham uranni boyitish yo`lidagi urinishlar sabab bo`lmoqda. AQSH va g`arb davlatlari Eron hali yadro quroliga ega bo`lmasidan oldin uni to`xtatib qolishga harakat qilishmoqda.

Savol tug`iladi: Vols ta`kidlagandek, oz miqdorda bo`lsa ham yadro quroli mavjud davlatlarga tashqi bosim yoki xujum uyushtirilsa manzara qanday bo`lar edi? Bu savolga javobni yana hozirda davom etayotgan Koreya Inqirozida ko`rishimiz mumkin. Shimoliy Koreya yadroviy harakatlari uchun shu vaqtgacha faqatgina sanksiyalar bilan jazolanib kelayotgan edi. 2013-yilning fevral oyida o`tkazilgan yadroviy sinov ortidan Shimoliy Koreya yadro quroliga ega ekanligini isbotladi. Pxenyan  AQSH va Janubiy Koreyaga urush ochishga qadar borib yetgan bo`lishiga qaramay, qarshi tomon dastlabki qadamni tashlashga shoshilmayotir. Garchi Shimoliy Koreyaning yadroviy arsenali, qudrati, yadro bombalarini yetkazish imkoniyatlari savol ostida bo`lsada, AQSH va Janubiy Koreya o`zlari tomonidan oshirilgan ilk tajovuzkorlik og`ir oqibatlarga olib kelishini yaxshi tushunishadi. Chunki yadro quroliga oz miqdorda bo`lsa ham ega davlatga xujum qilinsa, u davlat o`z qurollarini saqlab qolishdan ko`ra, ularni dushmanga qarshi ishlatishni ma`qul ko`radi. Bu esa yana bir bor termoyadro urushiga sabab bo`lishi mumkin.

Kennet Volsning fikricha, yadro qurollari ojiz davlatlarni qudratli davlatga aylanishiga yordam bermaydi. Yadro qurollari ojiz davlatlarga faqatgina po`pisa qilish imkonini berishi mumkin xolos. Biroq aynan shu imkoniyat qudratli davlatlarni yadro quroliga ega kuchsiz davlatlar bilan hisoblashib ish tutishiga majbur qilishi mumkin. Qo`shma Shtatlar Qurollar Nazorati va Qurolsizlantirish Agentligining sobiq direktori Uilyam Foster bundan 40 yilcha muqaddam: “Biz yadro qurollarini dunyo bo`ylab tarqalishini ko`rib chiqar ekanmiz, keng tarqalgan yadroviy qudrat bizning buyuk qudratimizni vayron qilishi mumkinligidan ko`z yummasligimiz zarur,” deb ogohlantirgan edi. 

Buyuk davlatlar doimo yadro quroliga ega kichik davlatlarning bosimidan xavfsirashadi. Shu sababli ham 1991-yili AQSH Quvayt bahonasida yadro quroliga egaligi tahmin qilingan Iroqqa harbiy intervensiya uyushtirgan edi. Biroq, odatda, qudratli davlatlar yadro quroliga egaligi aniq bo`lgan davlatlarga xujum qilishdan tiyilishadi. Buning sabablari yuqorida keltirilgan. 90-yillarning o`rtalarida Mark Din Millot shunday degan edi: “Regional davlatlarning (ojiz demoqchi) qo`lidagi yadro qurollari AQSHning Sovuq Urushdan keyingi dunyodagi harbiy harakatlariga katta to`siq bo`lishi mumkin”.

Yaratilganidan buyon yadro qurollari insoniyatning hayoti va taqdirini shakllantirayotgani xech kimga sir emas. Yadro qurollari – bu faqatgina qirg`in quroli emas, balki dunyodagi barqarorlik va tinchlikni ham saqlab kelayotgan qudratli kuchdir. Yadro qurollarining bunday kuchini 1983-yildayoq Edvard Luttvak e`tirof etib: “Biz yadro qurollarining daxshatli qudrati tufayli 1945-yildan buyon biror jahon urushisiz, mustahkam tinchlikda yashab kelmoqdamiz,” degan edi. Luttvakning e`tirofini keyinchalik Robert Art va Kennet Volslar ham tasdiqlashdi: “AQSH va Rossiya yoki NATO va Varshava Pakti o`rtasidagi urush ehtimoli nolga teng, sababi tomonlar o`rtadagi ziddiyat global yadroviy urush tomon ko`tarilib ketishi mumkinligidan xavfsirashadi”.

Biroq yuqoridagi fikrlarga ham qarshi chiquvchilar talaygina. Ularning fikricha, yadro qurollari dunyodagi barqarorlikni ta`minlamaydi, aksincha dunyo mavjudiyatiga xavf soladi, xolos. Bu boradagi ilk fikrlar 40 yilcha muqaddam yangray boshlagan edi. AQSHlik siyosiy arbob Jonatan Shel o`zining “Yer taqdiri” asarida quyidagicha yozadi: “Biz belni mahkam tutib, yer yuzini yadro qurollaridan tozalamas ekanmiz, u holda abadiy uyquga cho`mamiz va barchasi tugaydi,”

Bu fikrlardan so`ng kishida ikkilanish paydo bo`ladi: yadro qurollari barqarorlikni saqlovchi qudratmi yoki insoniyat hayotiga rahna soluvchi xavf? Bu savolga javob topish uchun esa yadro qurollari geosiyosatga o`z ta`sirini o`tkaza boshlagandan boshlab to hozirga qadar o`tgan davrni tahlil qilib chiqmoq lozim.

Ma`lumki Ikkinchi Jahon Urushi Birinchi Jahon Urushidan atigi 21 yil o`tib sodir bo`ldi. Bu ikki urush insoniyat tarixi davomida bo`lib o`tgan barcha urushlardan-da daxshatliroq edi. Bu omil va ikki jahon urushi o`rtasidagi muddatning qisqaligi butun dunyoda urushlar davomiyligidan qo`rquvga sabab bo`ldi. Nafaqat oddiy xalq, balki tajribali siyosatchilar ham kurrai zaminning abadiy yo`q bo`lishiga sabab bo`ladigan Uchinchi Jahon Urushi ehtimolidan xadiksiray boshladilar. Ikkinchi Jahon Urushidan so`ng dunyoda ikki qutbli qudratlar paydo bo`lishi va bu qudratlar o`zaro raqobatda ekanliklari bunday vahimalarni yanada kuchaytirdi. Ko`pchilik allaqachon Uchinchi Jahon Urushi yaqin o`n yilliklarda boshlanishiga qattiq ishonib qolgandi. Biroq butun dunyoni igna ustida yashashga majbur qilgan ikki qutbli kuchlar muvozanati hamma o`ylagandek bo`lib chiqmadi. Aynan ikki qutbli tizim dunyoni bo`lishi mumkin bo`lgan va butun insoniyat umriga chek qo`yadigan urushdan dunyoni asrab qoldi. Bu haqida Kennet Vols quyidagicha fikr bildiradi: “Ikki qutbli tizimning ikki ajoyib tomoni bor. Bularni ikki qutbli va ko`p qutbli tizimlarni solishtirib ko`rganda payqash mumkin. Birinchisi, ko`p qutbli dunyoda juda ko`p qudratlar mavjud bo`ladi. Bu qudratlar o`zi yolg`iz rivojlanolmay, manfaati mos kelgan boshqa kuchlar bilan ittifoqqa kirishadi. Natijada dunyoda bir qancha manfaatdor lagerlar paydo bo`ladi. O`z-o`zidan bu lagerlar bir-biri bilan raqobatga kirishadi. Shu tariqa dunyoda bir qancha qarama-qarshi lagerlar paydo bo`ladi. Bu qudratlarning boshqasiga xujum qilish ehtimoli katta bo`lib, ular xohlagan vaqtda urushlarga sabab bo`lishi mumkin. Ikki qutbli dunyoda esa o`z-o`zidan faqat ikki buyuk qudrat mavjud bo`ladi. Ularning o`zaro raqobati esa, asosan, harbiy kuch orqali namoyon bo`ladi. Ular doimo yangi va qudratli qurollarga ehtiyojmand bo`lib, shu tufayli yadroviy qurollanish o`zining eng yuksak cho`qqisiga yetdi. Ikki qutbli tizimda tomonlarning bir-birini harbiy kuch bilan bosib olishi deyarli imkonsiz bo`lib, shuning uchun AQSH va SSSR urush boshlashga jur`at etisholmaydi.

Ikkinchisi, ko`p qutbli dunyoda kuchlarning ko`pligidan kim kimga dushman, kimning qo`lidan nima keladi, kim kimga xavf tug`dirishi mumkin kabi savollar doimo noaniq qoladi. Qudratlar bir-biri haqida to`liq ma`lumotga ega bo`lmaydilar va bu ularning, xatto tekshirib ko`rish uchun ham, bir-birlariga xujum qilib ko`rishga undashi mumkin. Demak, ko`p qutbli dunyoda urush yuzaga kelish ehtimoli anchayin yuqori. Ikki qutbli dunyoda esa kimning kimga dushman eganligi haqidagi savolga o`rin ham qolmaydi. Kuchlar tizimida faqatgina ikki qudrat mavjud ekan, dunyoning qaysi burchagida sodir bo`lmasin, har bir o`zgarishning ularga aloqasi bo`ladi. Jahonning biror hududida yuz bergan kichik o`zgarish ham ularning ham ichki ham tashqi salohiyatiga ta`sir etishi mumkin. Shuning uchun ikki qutbli dunyoning qudratlari dunyoda yuz berayotgan har bir hodisani nazorat ushlab turishga intilishadi. Ko`rinib turibdiki, ikki qutbli dunyoning qudratlari o`ta ehtiyotkor va ular biror ziddiyatning kelib chiqishiga yo`l qo`yishmaydi”. 

Ko`rib turganimizdek, Kennet Vols Ikkinchi Jahon Urushidan keyin bo`lish ehtimoli o`ta yuqori bo`lgan daxshatli urushning bo`lmaganligiga sabab sifatida ikki qutbli tizimni ko`rsatadi. Yadro quroli esa bu tizimga barqarorlikni saqlab turishda yordam beradi. Demak biz so`nggi 70 yilga yaqin vaqt davomida yadro qurollarining sharofati bilan deyarli osoyishta hayot kechirmoqdamiz.

Lekin faqat shu bilan ko`ngil tinchimaydi. Bir soniya ichida kurrai zaminni o`z o`qidan chiqarib yuborishga qodir bo`lgan daxshatli kuch mavjud ekan insoniyat xotirjam kun kechira olmaydi. Bundan tashqari davlatlar o`rtasidagi yashirin raqobatni kuchayib borishi (yashirin raqobat esa ochiqchasidan ko`ra ancha xavfliroqdir), siyosiy hayotda Shimoliy Koreya yoki Eron kabi tajovuzkor kuchlarning paydo bo`lishi, yadro quroliga ega davlatlarda ichki barqarorlikni izdan chiqishi (masalan, Pokiston) kabi omillar yadro qurolidan foydalanish ehtimolini yanada kuchaytiradi. Shunday ekan, biz yadro qurolidan voz kechishimiz zarurmi yoki uni tinchlik posboni sifatida avaylashimiz lozimmi?