SAHARA INQIROZI: XRONIKA

2012-yil, yanvar - Liviya qurollari bilan isyon

Malining shimoliy sahrolaridagi yuzlab janglarda chiniqqan tuareglar Liviya fuqarolar urushi paytida Muammar Kaddafiy himoyasi uchun uning omborlaridan qo`lga kiritgan qurollari bilan Mali shaharlarini bosib ola boshladilar. Polkovnik Kaddafiy hayotlik chog`ida Shimoliy Afrikadagi ko`plab jihodiy guruhlarni qo`llagan edi.  Tuareglar uzoq vaqt davomida Mali hukumatining og`riqli nuqtasi bo`lib kelishdi, yaxshi qurollanmagan Mali armiyasi bilan 1960, 1990-yillar va 2006-yilda to`qnashuvlar yuz berdi.

Tuareglar Azavad Ozodligi Uchun Milliy Harakatni tashkil etishdi. Azavad ular tomondan Shimoliy Mali yerlarini nomlanishidir. Ular jihodiy guruh hisoblanmish Ansoriddin bilan ittifoq tuzib, Mali shimolidagi shaharlarni birin-ketin bosib ola boshladilar.  

Shimol Isyoni Mali hukumati uchun kutilmagan hol bo`ldi. Liviyadan qaytgan tuareglar to`satdan xujumlarni boshlab yubordi. Ularni qo`lida og`ir qurollar, minomyotlar, tankka qarshi raketalar bor edi.

Kaddafiyning ag`darilishi butun Shimoliy Afrikadagi geosiyosiy vaziyatni o`zgartirib yubordi.

Tuareg isyonchilari 

2012-yil, 22-mart – Malida davlat to`ntarilishi

Poytaxt Bomakodagi hukumat askarlari navbatdagi saylovlarga atigi bir necha oy qolganda isyon ko`tarib, prezident Amadu Toumani Tourni qudratdan ag`darib tashlashdi.

Davlat to`ntarishiga 2004 va 2010-yillarda AQSHda tayyorgarlikdan o`tgan kapitan Amadu Haya Sanogo boshchilik qildi. Armiya isyoniga hukumatning tuareglarga qarshi harakatdagi uquvsizligi sabab bo`ldi.

Janob Tour shimol inqiroziga qarshi o`z vaqtida javob harakatlari ko`rsatmaganligi, armiyaga e`tibor bermaganligi va natijada 7000 minglik qo`shinga ega bo`lishiga qaramay mamlakat shimoli yovvoyi qabila jangarilari qo`liga tushib qolganlikda ayblandi. 

Amadu Tourni o`zi ham 1991-yildagi davlat to`ntaruvi ortidan ilk bora hokimiyatga kelgan edi.

Kapitan  Amadu Haya Sanogo

2012-yil, 6-aprel – Isyonchilar shimoliy hududlar mustaqilligini e`lon qilishdi

Tuareg isyonchilari martdagi davlat to`ntarishidan so`ng yanada ko`proq hududni bosib olishga muvaffaq bo`lib, shimolda mustaqil Azavad davlati tashkil etilganligini e`lon qilishdi. Fransiya hududiga teng bu davlat tuareglar va Ansoriddin tomonidan boshqariladigan bo`ldi.

Biroq ko`p o`tmay ittifoqchilar o`rtasida ihtilof yuzaga chiqib, Ansoriddinning islomiy ekstremistlari tuareglarning o`zini shimoldan haydab chiqardi.

Dunyo esa bu yerlar terroristlar uchun navbatdagi “jannat”ga aylanib qolishdan xavotirda edi.

 2012-yil, 12-aprel – mamlakatning yangi yo`lboshchisi qasamyod qildi

Sanksiyalar va xalqaro tanqidga duch kelgan kapitan Amadu Haya Sanogo keyinchalik mamlakatda adolatli saylovlarni tashkil etadigan muvaqqat hukumat tuzishga rozi bo`ldi. 

12-aprel kuni bir vaqtlar diktaturaga qarshi kurashgani uchun qamoqqa tashlangan faol, 70 yoshli Dionkounda Troare muvaqqat hukumat rahbari sifatida qasamyoq keltirdi.

Lekin shunga qaramay mamlakatdagi mavjud vaziyat o`zgarishsiz qoldi, harbiy xuntaning ta`siri kuchli bo`lib, hukumat yolg`iz o`zi shimolni qaytarib olishga ojizlik qilardi.

Kapitan Sanogo (o`ngda) Dionkounda Troareni tabriklamoqda 

2012-yil, 26-27-iyun - Gao jangi

Sobiq ittifoqchilar bo`lmish tuareglar va Ansoriddin jangarilari o`rtasida Gao jangi boshlandi.

Aprel oyida Ansoriddin tomonidan o`zlari mustaqilligini e`lon qilgan Azavaddan haydab chiqarilgan tuareglar yana bir bor Gaoda islomistlardan mag`lubiyatga uchradi. Ansoriddin jangarilari Gao, Timbuktu va Kidal kabi asosiy shaharlarni egallab, shimolda to`la nazoratni qo`lga kiritdi.

Ansoriddin nazoratidagi hududlar (qizil doirada ko`rsatilgan), deyarli Fransiya maydoniga teng

2012-yil, iyun – Islomistlar Shimoliy Malida shariat qoidalarini joriy etishdi

Islomiy jangarilar Ansoriddin, Mujao va Islomiy Mag`ribdagi al-Qoida kabi terroristik guruhlar nazorati ostida Malining shimoliy shaharlari bo`ylab qattiqqo`l shariat qoidalarini o`rnatishdi. 

Yosh bolalarni majburlab askarlarga aylantirish, jinoyati uchun qo`l-oyoqni kesish, qamchilash boshlandi; ayollar o`ranib yurishga majburlandi; musiqa va chekish butunlay taqiqlandi.

Qadimiy Timbuktu shahridagi maqbaralar esa islomga zidligi bahonasi bilan jangarilar tomonidan buzib tashlandi. 

Shu paytgacha 14 ta tana a`zolarini kesish jazosi rasman ro`yxatga olingan. Suratdagi Mokar Tour qurol o`g`irlashda ayblangan 

2012-yil, iyul – Minglab yerliklar qochoqqa aylandi

O`n mingdan ziyod mahalliy aholi islomistlar o`rnatgan zo`ravon rejim tufayli uylarini tashlab keta boshladilar.

Uzoq davrlardan beri erkinlikda yashab kelayotgan aksariyati musulmon bo`lmagan yerliklar shafqatsiz shariat qoidalariga chiday olishmadi va qochoqqa aylanishdi.

Mavritaniyadan qo`nim topgan Malilik qochoqlar 

2012-yil, 17-avgust – Mahalliy yoshlar bosh ko`tarishdi

Mamlakatdagi parokandalik, boshboshdoqliklar va diniy ekstremistlarning shafqatsiz rejimiga qarshi mahalliy yoshlar qo`llariga qurol olishdi. 

Armiyadagi betartiblik tufayli hanuzgacha shimolni qaytarib ololmagan hukumat yuzlab ko`ngilli yoshlarni quchoq ochib kutib oldi, ularni qurol-yarog` va oziq-ovqat bilan ta`minlay boshladi. 

Mahalliy yoshlar harbiylar yordamida tayyorgarlik o`tamoqda

2012, 12-oktyabr – Intervensiya borasida xalqaro muzokaralar boshlandi

Ilk bora Mali inqiroziga chek qo`yish maqsadida xalqaro muzokaralar boshlandi.

BMTning Xavfsizlik Kengashi Mali hukumatining so`rovi bilan Fransiya boshchiligida jangarilarga qarshi intervensiya borasida rezolyutsiya qabul qildi va reja 45 kun ichida amalga oshirilishi e`lon qilindi.

Jangarilar deyarli 600,000 kv km hududni egallab olishdi

2012-yil, 11-dekabr - Mali Bosh Vaziri iste`fo berdi

Bosh Vazir Cheik Modibo Diarra o`z uyida armiya askarlari tomonidan xibsga olindi. Diarraning majburiy iste`fosi xalqaro intervensiya orqali jangarilarni yakson qilish borasidagi rejalarni savol ostiga qo`ydi.

Diarraga "mamlakat inqiroz yoqasida turgan bir paytda shaxsiy manfaatlarini ustun ko`ganlik" aybi qo`yilgan. Xalqaro tahlilchilar Bosh Vazirning xibsga olinishi mamlakatda hukumat mavjudligiga qaramay, asosiy qudrat harbiy xuntada ekanligini ta`kidlashmoqda. 

Bosh Vazir Diarra televidenie orqali ist`efosini e`lon qilmoqda

2012-yil, 20-dekabr – BMTda intervensiya uchun ovoz berildi

BMT Xavfsizlik Kengashida minglab afrikalik askarlarni Maliga kiritishga ijozat beruvchi rezolutsiya uchun yashirin ovoz berish o`tkazildi.

Malining sobiq kolonisti Fransiya tomonidan taklif qilingan rezolyutsiyaga ko`ra xalqaro qo`shin qachonki Mali armiyasi mamlakatni himoya qilishda chorasiz qolgandagina kiritilishi ko`zda tutilgan edi.

Ansoriddin jangarilari 

2013-yil, 10-yanar – Jangarilar xujumga o`tishdi

Shimolni nazorat qilib turgan islomistlar Mali hukumati yerlariga qadar suqilib kirishga muvaffaq bo`lishdi.

Konna – hukumat va islomistlar hududi o`rtasidagi so`ngi qishloq ham jangarilar tomonidan egallab olindi.

Mali armiyasi xech qanday qarshilik ko`rsata olmadi. Xavfsizlik Kengashi favqulodda yig`in chaqirishga majbur bo`ldi, yig`inda Afrika kuchlari yordamida jangarilar harakatiga chek qo`yish uchun xalqaro intervensiya boshlashga qaror qilindi. 

Muvaqqat hukumat rahbari Dionkounda Troare Fransiya prezidenti Fransua Ollandga yordam so`rab noma jo`natdi.

Konna yaqinidagi Mopti qishlog`i. Bu yerda hukumat askarlari deyarli ko`zga tashlanmaydi. Jangarilar uchun tayyor "o`lja"

2013-yil, 11-yanvar – Fransiya xalqaro intervensiyaga qo`shildi

Fransiya islomiy jangarilarga qarshi xavo xujumlari boshladi, biroz o`tib mahalliy qo`shinlar bilan birgalikda quruqlikda ham harakat boshladi.

 Allaqachon mamlakat markazini qo`lga kiritib, poytaxt Bomakoga tahdid solib turgan jangarilarga qarshi ayni vaqtda fransuz hukumati Malidagi qo`shini sonini 800 dan 2,500 ga oshirdi.

Fransiya xavo kuchlari jangarilar yerlarini bombalamoqda

2013-yil, 16-yanvar – Jangarilar Jazoirda garovgirlik amalini sodir etdi

Fransuz intervensiyasiga javob tariqasida jangarilar qo`shni Jazoir hududidagi In Amenas gaz zavodida so`nggi yillardagi eng katta xalqaro garovgirlikni amalga oshirdi. 

To`rt kunlik qamal paytida 38 nafar garovdagi shaxs va 29 jangari xalok bo`ldi. Jazoir hukumati kuchlari 20-yanvar kuni zavoddagi jangarilarning so`nggi nuqtasini yo`q qildi. Ozod etilgan asirlarning aytishicha, jangarilar ularning tanasiga portlovchi uskunalarni bog`lab qo`ygan v abo`ysunmaganlarni ayovsiz otib tashlagan.

In Amenas Jazoirdagi to`rtincha eng katta gaz zavodi bo`lib, Britaniyaning BP, Norvegiyaning Statoil va Jazoirning Sonatrach milliy neft kompaniyalari tomonidan boshqariladi