Eron-2013: Kim g`olib chiqadi?

  Shu yilning sentyabr oyida Eron Ichki Ishlar Vazirligining Matbuot Hizmati mamlakatning navbatdagi prezidentlik saylovlarining aniq sanasini rasman e`lon qildi. Unga ko`ra kelgusi saylovlar 2013-yil 14-iyun kuni bo`lib o`tadi. 

  Bu galgi saylovlarda Eronning yettinchi prezidenti aniqlanib, juda muhim ahamiyat kasb etadi. Sababi ikki muddat davomida mamlakatni boshqargan Mahmud Ahmadinajod galdagi saylovlarda konstitutsiyaviy limitlari tugaganligi sababli o`z nomzodini qo`ya olmaydi. 

  Ma`lumki, 2005-yildagi saylovlarda g`olib chiqqan Ahmadinajod Islomiy Respublika tashkil qilingan beri mamlakat Oliy Diniy Rahnamosi qo`lida o`yinchoq bo`lib kelgan prezidentlik lavozimiga ko`proq qudrat berishga tinmay urunib kelgan edi. Shu sababli Oliy Rahnamo Oyatulloh Ali Hamayniy bilan Ahmadinajod o`rtasida doimiy ziddiyat yuzaga keldi. Hamayniy 2009-yilda bahslarga sabab bo`lgan prezidentlik saylovlarida yana bir bor g`olib bo`lgan Ahmadinajodga butunlay orqa o`girdi. 

  Ahmadinajod faoliyati davomida Oyatulloh qudratini qanchalik kesib tashlashga harakat qilmasin bu ishni to`la uddasidan chiqa olmadi. Asl mutaxassisligi muhandis bo`lgan va xech qanday diniy lavozim hamda qudratga ega bo`lmagan Ahmadinajod o`zining birinchi muddatidayoq klerikalizmga qarshi kurash boshladi. Shundan so`ng mamlakatda katta ta`sirga ega va 1989-yildan buyon qudratda bo`lgan Oyatulloh Ali Hamayniy hamda uning tarafdorlari prezidentga qarshi bosim o`tkaza boshladilar. Oliy Rahnamo tarafdorlari doimiy ravishda Ahmadinajod mamlakatni Islomiy ta`sirdan ozod qilib, parlamentar respublikaga aylantirishi ehtimolidan xavotirga tushib kelishgan.

  Ahmadinajodga siyosiy xujumlar 2009-yildagi saylovlardan so`ng avjiga chiqqan edi. Yana bir bor prezident etib saylangan Ahmadinajodni Oyatulloh tarafdorlari saylov natijalarini soxtalashtirishda ayblagan edilar. Muholifatning tinimsiz chiqishlari tufayli butun Eron bo`ylab 8 oyga cho`zilib ketgan ommaviy noroziliklar boshlanib ketgan edi. Bu Eron tarixida Islomiy Inqilobdan keyingi ikkinchi yirik ommaviy namoyish bo`ldi. Albatta, bu chiqishlarga Oyatullohning "€œyashil chirog`"i talab etilardi. 

  2009-yilda Ahmadinajodni yo`lidan olib tashlolmagan Oliy Rahnamo keyingi katta xujumini 2012-yilning 2-martida bo`lib o`tgan parlament saylovlarida amalga oshirdi. Bu saylovlarda Ahmadinajod tarafdorlari deyarli mag`lub bo`lishdi. Saylovlar G`arb tomonidan ham qattiq tanqid qilindi. Sababi parlamentdagi o`rinlarni, asosan, yadroviy dastur dastaklovchisi va G`arbga qarshi qarashlari bilan tanilgan Oyatulloh tarafdorlari egallashdi. 

  Xo`sh, yetti yil ichida o`zining ancha-muncha qudratini prezidentga boy bergan Oliy Rahnamo kelayotgan prezidentlik saylovlarida o`zining oldingi kuchini tiklash uchun harakat qiladimi? Albatta, Oyatulloh Ali Hamayniy saylovlar natijasini o`z foydasiga xal qilish uchun allaqachon harakatini boshlab yuborgan. Oyatulloh ta`siri ostidagi Vasiylik Kengashi olti diniy rahnamo va olti xuquqshunosdan tarkib topgan saylovda qatnashuvchi nomzodlarni tasdiqlovchi guruhni allaqachon tuzib bo`lgan. Bu guruh Ahmadinajod siyosatiga moyilligi bo`lgan nomzodlikka talabgorlarni mahfiy ravishda "qora ro`yxat"ga tirkab qo`ymoqda. Ko`pchilik talabgorlar o`zlarini Ahmadinajod lageridan ekanliklarini ochiq ma`lum qilmasalarda, tasdiqlash guruhi allaqachon prezident tarafdorlarining kamida 45 % ni turli bahonalar bilan saylovlarda qatnashishlarini taqiqlab qo`yishga ulgurdi. Nomzodlarning rasmiy ro`yxati 21-fevral kuni ommaga e`lon qilinadi. Hozircha hali xech kim o`z nomzodini qo`yishini rasman e`lon qilmagan bo`lsada, ba`zibirgi davlat arboblari ehtimoliy nomzodlar sifatida ko`rilmoqda: 

  Ayni vaqtda ehtimoliy ro`yxatning boshida Eron Yadroviy Dastur Borasidagi Muzokaralar Jamoasi rahbari Sayid Jaliliy va uzoq vaqtdan buyon Oliy Rahnamoga maslahatchilik qilib kelayotgan Ali Akbar Velayati turibdi. Bu ikki arbob ham Hamayniyning ashaddiy tarafdorlari hisoblanishadi. 

  Parlament Spikeri Ali Larijani, Tashqi Ishlar Vaziri Ali Akbar Salohi va Tehron meri Muhammad Qalibaflarning o`z nomzodlarini prezidentlik poygasi uchun ko`rsatishlari ehtimoli ancha yuqori. 

  Shuningdek, Tehron shahar kengashi raisi Mehdi Chamran ham ehtimoliy nomzod sifatida ko`rilmoqda. O`ta konservativ qarashga ega 71 yoshli Chamran G`arb va AQSHga qarshi fikrlari bilan tanilgan. 

  Bundan tashqari, Eron Savdo Palatasi prezidenti Muhammad Rizo Nahavandian ehtimoli ham tahmin qilinmoqda va yana bunday nomzodlar ro`yxatini davom ettirish mumkin. Biroq nomlari zikr etilgan nomzodlarning barchasiga razm solinsa, ular klerikalizm tarafdorlari ekanliklarini anglash mushkul ish emas. Ayni vaqtda islohotchi lagerdan aytarli nomzod chiqqanicha yo`q. Mir Musavvi Husayn kabi reformistlar uy qamog`ida ekan, biror konservativ qarashga ega bo`lmagan nomzodning saylovda ishtirok etishi amri maholdir. 

 

  Oliy Rahnamo saylovlardan ikki narsani umid qilmoqda. Birinchisi, 2012-yil martidagi parlament saylovlarida erishgan yutuqlarini yanada mustahkamlash, ikkinchisi esa rejim ichidagi boshboshdoqliklar va hokimiyat uchun kurashlarni o`z nazorati ostidan chiqib ketishiga yo`l qo`ymaslik. Hamayniy xech qachon o`z hokimiyatiga qarshi kuchlarga jim qarab turmagan. 

  Hamayniy o`ziga qarshi chiqqanlarga sukut bilan javob bermas ekan, nega 7 yil davomida uning ta`siridan qutulishga uringan Ahmadinajodni yo`lidan olib tashlamadi, xech bo`lmaganda impechment (davlat rahbarini muddatidan oldin lavozimidan olib tashlash)ni qo`llab degan savol tug`ilishi tabiiy. Hozir shunday manzara namoyon bo`lyaptiki, Hamayniy davlat boshlig`ini lavozimidan erta olib tashlab, shundoq ham ichki nizolarga to`la bo`lgan hokimiyatni parokandalikka robaro` qilgandan ko`ra, uning ikkinchi muddati ham tugashi va Ahmadinajodni siyosiy jihatdan kuchsizlanishini kutishni afzal ko`rgan ko`rinadi. O`zining saylovlardagi asosiy raqibidan qutilgan Eron aholisi orasida katta nufuzga ega Hamayniy esa bemalol saylovlarda xar qanday yo`l bilan o`z tarafdori bo`lgan odamning muvaffaqiyatiga erishishi mumkin. Shunday ekan Ahmadinajod Eronning qonuniy yo`l bilan saylangan so`ngi prezidenti sifatida tarixda qolishi ehtimoldan xoli emas. 

  Ahmadinajod 2013-yil saylovlarida qatnasha olmas ekan, demak, Oyatulloh oldida deyarli jiddiy raqib qolmaydi. Agar Oliy Rahnamo lageri saylovlarda g`olib chiqqudek bo`lsa, unda Eronning kelajagi qanday bo`lishini tasavvur qilish qiyin emas.

  Ma`lumki, Oyatulloh Hamayniy Eron Yadroviy Dasturining asosiy dastaklovchisi hisoblanadi, yana u anti-G`arb qarashlari bilan ham mashxur. Ayni Eronning bir qancha davlatlar bilan tashqi aloqalari keskinlashib turgan bir vaqtda bunday konservativ kayfiyatdagi kuchlarning hokimiyat tepasiga kelishi vaziyatga yanada keskin tus berib yuborishi mumkin. Eron iqtisodiyotiga qo`yilgan xalqaro sanksiyalar esa mamlakatni holdan toydirib, aholini g`azabiga sabab bo`lishi va natijada saylovlardan so`ng Fors diyori yangi Arab Bahoriga makon bo`lishi xech gap emas.