VAZIYAT KESKINLASHMOQDA: KOREYA YARIMOROLIDA URUSH BOSHLANISHI MUMKIN

Koreya yarimorolida vaziyat kun sayin murakkalashib bormoqda. Kuni kecha Shimoliy Koreya rahbari Kim Jong Un yadroviy sinov ortidan kuchaytirilgan sanksiyalarga nisbatan “Janubiy Koreyani yer yuzidan supurib tashlash” bilan tahdid qilgan.

Kim Jong Un harbiy tayyorgarlikni ko`zdan kechirmoqda

Ma`lumotlarga ko`ra 11-mart kuni janob Kim harbiylar bilan uchrashuvda Janubga tegishli Bayengnyeong oroliga xujum qilib, butun orolni “olov ichida qoldirish”ga ko`rsatma bergan.  

“Buyruq berildimi, tamom, siz bu ahmoq dushmanning belini sindirib, kekirdagini uzib olib, ularga xaqiqiy urush qanday bo`lishini ko`rsatib qo`yishingiz kerak,” deya millat rahbarining so`zlaridan parcha keltiradi Shimoliy Koreya Markaziy Xabar Agentligi.

Ayni damda Pxenyan va Seul o`rtasidagi ziddiyat eng yuqori bosqichga ko`tarilgan.

Bayengnyeong ma`muriyati vakili Kim Young Guning so`zlariga ko`ra shimolliklar rahbarining so`zlaridan so`ng orol xar qanday favqulodda holatga shay turibdi, fuqaroviy chodirlar aholiga tarqatish uchun taxt qilingan.  

“Hozir ommaviy evakuatsiya haqida bir narsa deyish qiyin, lekin orolliklar ayni paytda qo`rquvda,” deydi Kim Young Gu.

Ikki davlatning dengiz chegarasida joylashgan Bayengnyeong oroli 1999, 2002 va 2009-yillarda ham kichik qurolli to`qnashuvlarga guvoh bo`lgan.

Shuningdek, boshqa xabar manbaalarida tarqatilganidek, Shimoliy Koreya ikki o`rtada imzolangan 60-yillik tinchlik sulhini ham xech qanday tushuntirishlarsiz bekor qilgan.

Bu inqiroz Janubiy Koreyaning yangi rahbari Park Geun Hye xonim uchun o`z vazifasiga to`liq kirishishi oldidan sinov bo`lib turibdi. Siyosiy tahlilchilar, har ikki davlat rahbarlari endi hokimiyatga kelganliklari va ular haqida hali deyarli xech qanday ma`lumot yo`qligi sababli, liderlar qanday yo`l tutishlarini oldin tahmin qilishga qiynalishmoqda.

Janubiy Koreyaning ilk ayol prezidenti Park xonim mavjud vaziyatdan chiqish uchun qanday yo`l tutishi hali noma`lum

Park xonim kabinetiga Mudofaa Vaziri sifatida nomzodlikka turganlardan biri, janob Kim Byung Kvan kech qabul qilingan qaror mamlakat uchun qimmatga tushishi mumkinligidan ogohlantirgan.  

“Juda ham katta xavfni sezib turibman,” deydi press-konferensiyalardan birida janob Kim. “Hozirgi vaziyatda milliy mudofaa masalasida biror bo`shliq bo`lishi mumkin emas. Hozir millat uchun juda xavfli davr boshlanmoqda,” deya davom etadi Kim Byung Kvan.

Janubiy Koreya Mudofaa Vazirligi so`zchisi Kim Min Seokga ko`ra, shimolliklar “psixologik bosim” o`tkazishga urinishmoqda. Yaqin kunlar ichida Shimoliy Koreya kichik harbiy manevrlar boshlashi mumkin, lekin ular haqiqiy urush ochishdan cho`chishlariga ishonadi Kim Min Seok.

“Biroq, shimolliklar haqiqiy urush boshlagudek bo`lishsa, biz ham qo`l qovushtirib o`tirmaymiz,” fikrini davom ettiradi janob Kim.

Kim Jong Unning so`zlaridan so`ng Shimoliy Koreyaning xorijdagi xisoblarini muzlatib qo`ygan.

Boshqa tomondan BMTning Jenevadagi Inson Huquqlari Kengashi Pxenyanni insoniyatga qarshi qator jinoyatlar bilan ayblab chiqqan.

Kengash Shimol hukumatini inson xuquqlarini oyoqosti qilish, zo`ravonlik, ommaviy ocharlikka yo`l qo`yish kabilar bilan ayblagan.

Kengashdagi chiqishlarga ko`ra, inson huquqlari himoyachilari ayni damda mavjud rejim siyosatiga qarshi chiqqan 200,000 dan ortiq odam Shimoliy Koreya qamoqxonalarida azob chekyapti, deb hisoblashadi. Ular zudlik bilan shimoliy Koreyaning insoniyatga qarshi jinoyatlariga zudlik bilan chek qo`yish maqsadida xalqaro komissiya tuzishga chaqirishgan.

URUSH EHTIMOLI QANCHALIK YUQORI?

Bundan bir qancha vaqt oldin Shimoliy Koreyaning o`ziga xos – yovvoyi, ojiz va ahmoqona strategiyasi haqida maqola e`lon qilgan edik. Xo`sh, o`sha maqoladagi fikrlar qanchalik o`z tasdig`ini topmoqda? Shimoliy Koreya rostan urush boshlashi mumkinmi?

Kim Jong Un Janubga xujum qilib, kuli ko`kka sovurish bilan tahdid qilib turgan bir paytda, Janubiy Koreya razvedkasi katta sondagi shimollik askarlar chegara chizig`idan mamlakat ichkarisiga ko`chirilayotgani haqida xabar tarqatdi. Tahminlarga ko`ra, buning asosiy sababi ichki intizom izdan chiqqanligi, qattiq kelgan qish va oziq-ovqat yetishmasligidir.

Bundan tashqari, boshqa manbaalarga ko`ra, shimol armiyasi ichida xizmatdan bo`yin tovlash va dezertirlik xollari ko`paymoqda. Tasdiqlanmagan ma`lumotlar shuni ko`rsatmoqdaki, dezertirlik (xizmatdan qochish) xollari o`tgan yilgi shu vaqtga nisbatan 7-8 marta oshgan.

Armiyadagi intizomning keskin susayishining asosiy sababi sifatida bu yilgi cho`zilib ketgan qishgi xarbiy tayyorgarlik tufayli oziq-ovqat tanqisligining kelib chiqqanligi va urush boshlanishi haqidagi vahimalar armiya bo`ylab tarqalgani ko`rsatilmoqda. Siyosiy tahlilchilarning fikricha, Shimol hukumati “buyuk qudrat” haqidagi propagandalarga qanchalik zo`r bermasin, qurolli kuchlarning katta qismi g`alabaga deyarli ishonmaydi.

Armiyadagi tartibsizliklarga qaramay, Shimoliy Koreya o`tgan yili harbiy paradda namoyish etgan uzoq masofali ballistik raketalarni taxt qilayotgani haqida xabarlar kelmoqda va bu xabarlar urush borasidagi xavotirlarni yana kuchaytiryapti.

Ballistic raketalar ichida oz miqdorda yadroviy raketalar ham borligiga ishoniladi. Shimoliy Koreya yadroiy sinov o`tkazgandan so`ng, agar Vashington va Seul “dushmanlik”ni bas qilmaydigan bo`lsa, bu safargi nishon ular bo`lishini aytib, tahdid qilgan edi.

Bu tahdid borasidagi savollar raketalarni tayyorlash ishlari boshlangani ma`lum bo`lgandan so`ng yanada dolzarblashgan. Amerika Strategik Qo`mondonligidan Robert Keler bu savollarga “AQSHda tugal raketaga qarshi mudofaa tizimi yaratilganligi va Shimoliy Koreyadan keladigan har qanday raketa mamlakat uchun umuman xavf tug`dirmasligi”ni aytib, xavotirlarga biroz chek qo`ygan.

AQSH eng zamonaviy raketadan mudofaa tizimiga egaligini da`vo qilib, Shimoliy Koreya mamlakatga zarar yetkaza olmasligini aytmoqda

Robert Keler so`zini yana davom ettirib, “agar shimolliklar bu ishga qo`l urgudek bo`lishsa, AQSH harbiylari mamlakatni himoya qilish uchun har qanday holatga tayyor turishlari”ni ham qo`shib qo`ygan.

Tahdid haqida Janubiy Koreya hukumatining ismini oshkor qilmagan vakili esa “vovullagan it xech qachon qopmaydi” qabilada javob bergan.

Shimolning harakatlariga xattoki uning doimiy hamkori Xitoy ham qarshi chiqmoqda.

Ko`rib turganingizdek, vaziyat judayam tushunarsiz va chigal. Kimdir urush boshlanishidan qo`rqayotgan bo`lsa, boshqa bir shaxs Shimoliy Koreya urush boshlashiga aslo ishonmaydi.

Shimoliy Koreyada bu kabi inqirozni targ`ib qilish uchun sabab mavjud. Eng birinchi sabab mavjud rejimning qanday qilib bo`lsada yashab qolishga intilishidir. Boshqa bir sabab esa, yangi rahbardir. Tahminan, 30 yoshda (Kim Jong Unning tavallud sanasi aniq emas) bo`lgan yosh lider avval boshida hokimiyat tepasiga kelganda, ko`pchilik nazdida tashqi dunyoda ta`lim olgan rahbar mamlakatga globalizatsiya olib keladi, degan fikr paydo bo`lgan edi. Uni kommunist dunyoqarashdan ko`ra, zamonaviy fikrlaydigan shaxs deya tahmin qilishgan edi. Shu sababli ham tahlilchilar yangi rahbar rejimni ortiq davom ettirolmaydi, mamlakatni dunyo uchun ochib beradi, deb tahmin qilishgan edi. Bu esa janob Kim an`anviy boshqaruvni eplolmaydi, degani edi. Xattoki, mamlakat ichida bunga ishonadiganlar ko`plab topildi. Endilikda, yosh Kim o`zini ajdodlariga qanchalik “munosib voris” ekanligini ko`rsatib qo`yishni xohlayotgan ko`rinadi.

Biroq mavjud harakatlar faqatgina mamlakat rahbarining istagi bilan bo`lmayotgani aniq. Shimoliy Koreyada xukmron partiya va harbiylarning ta`siri juda kuchli bo`lib, aynan ular rejimni shakllantirishadi, aynan ular amalda rahbarni bevosita nazorat etishadi. Davlat rahbari bu qudrat bilan kelishib ish tutishga majbur.

Shimoliy Koreyada hatto oliy rahbar ham beixtiyor ravishda itoat qiladigan qudrat shakllangan

Shimoliy Koreya vaqti-vaqti bilan bunday tahdidlar qilib keladi va ko`pchilik bunga ko`nikib qolgan. Lekin bu safar vaziyat jiddiyligi ko`rinib turibdi. Doimo Shimolni himoya qilib kelgan Xitoyning bu gal qarshi chiqishi ham bu xavotirni tasdiqlamoqda.

Agar urush boshlansa, Shimoliy Koreya yetkazishi mumkin bo`lgan zarar qanchani tashki etadi? Tahlilchilarga ko`ra, Pxenyanning o`zi ham harbiy qudratiga u qadar ishonmaydi. Sababi Shimoliy Koreya shu vaqtga qadar biror qurol ustida ishni tugallamagan. Yadro sinovi o`tkazilgan bo`lsada, atom bombasini uzoq masofaga tashuvchi raketalar sinovdan o`tmagan. Shu sababli Shimolning ilk harbiy harakatlarining muvaffaqiyatli chiqish ehtimoli deyarli nolga teng. AQSH va ittifoqchi davlatlarda raketadan mudofaa tizimi mavjud ekan, ular birinchi xujumni osonlik bilan qaytaradilar va shiddat bilan Shimoliy Koreyaga xujum qiladilar. Pxenyanning mudofaa tizimi esa o`ta abgor holda. U AQSH va boshqa qudratli davlatlarning zamonaviy qurollaridan o`zini himoya qilolmasligi aniq. Pxenyan rejimi buni juda yaxshi tushunadi.

Pxenyan rejimi o`tgan yili aprel oyida hali sinovdan o`tmagan ballistik raketalarni harbiy parad davomida ommaga namoyish etgan edi 

Demak, Shimoliy Koreya yovvoyi strategiya bilan ishlamoqda ayni vaqtda. Ya`ni o`zi qo`rqqan holda dushmanni cho`chitishga urinib, po`pisa qilish strategiyasini qo`llamoqda.

Biroq tahlilchilar Pxenyan harakatlarini oldindan bashorat qilib bo`lmasligi va har qanday ishga qo`l urishini aytib, ogoh turishga chaqirishmoqda.

Umuman olganda Shimoliy Koreya bu harakatlar orqali nimaga erishmoqchi bo`layotganligini tahlil qilish juda qiyin. Ikki o`rtada bahsli hududlar deyarli mavjud emas. Balki shimol hukumati mavjud vaziyatni, bosayotgan qadamlarini o`zi ham anglab yetmayotgan bo`lishi mumkin.

Xulosa qilib aytganda, urush bo`ladimi yoki yo`qmi, degan savolga javob berish bir qancha mushkullik tug`diradi. Shimoliy Koreya o`z kuchiga ishonmaydi, lekin po`pisa qilish va harbiy tayyorgarlik ko`rishda davom ettirmoqda. Bu hol esa butun dunyodan bir zum ham diqqatni boy bermaslikni talab qiladi. Ha, ko`rib turganimizdek, Shimoliy Koreyaning harakatlari juda tushunarsiz va tahmin qilib bo`lmasdir. Ehtimol, shu maqolani o`qiyotgan bir paytingizda Pxenyan rejimi raketalarni uchira boshlagan bo`lsa ne ajab…