XITOY BRITANIYANI ORTDA QOLDIRIB, JAHONNING BESHINCHI QUROL EKSPORTYERIGA AYLANDI

 Bugun, ya`ni 18-mart kuni Shvedsiyada asoslangan tahliliy markazning tarqatgan ma`lumotlariga ko`ra Xitoy xalqaro qurol savdosi bo`yicha Buyuk Britaniyani ortda qoldirib, dunyodagi beshinchi qurol eksport qiluvchi davlatga aylandi. Bu Xitoyning qurol-yarog` sohasida Sovuq Urushdan keyingi eng katta yutug`i bo`ldi. 

Tahlilchilarga ko`ra esa, Xitoy qurollarning asosiy xaridori Pokiston bo`lib qolmoqda.

Xitoyning 2008 va 2012-yillar oralig`idagi qurol eksporti nisbati 162 % ga o`sgan. Jahon qurol savdosidagi ulushi esa 2 % dan 5 % ga ortgan, deb xabar bermoqda Stokgolmdagi Xalqaro Tinchlikni Tadqiq Qilish Instituti (SIRPI).

Xalqaro qurol savdosiga esa ayni vaqtda AQSH va Rossiya yetakchilik qilishmoqda. Ularning jahon savdosidagi ulushi mos ravishda 30 % va 26 % ni tashkil qiladi.

“Xitoy xaridor davlatlar sonini oshirish orqali shu darajaga erishdi,” deydi SIRPIning Qurol Transferi Dasturi direktori Pol Holtom.

Dunyoning ikkinchi iqtisodiy qudratli davlati bo`lmish Xitoyning bu darajaga chiqishida o`sib borayotgan davlat byudjetining ham ahamiyati katta rol o`ynamoqda. Katta byudjet bilan Xitoy zamonaviy qurol-yarog`lar, masalan, avia tashuvchi kemalar va uchuvchisiz dronlarni ham eksport qilish imkoniyatiga ega bo`lmoqda.

O`tgan yilning noyabrida Xitoyning Zuhai avia shousida ommaga ilk bor mamlakatning o`zida ishlab chiqilgan vertolyotlar, raketalar, uchuvchisiz apparatlar va xavodan mudofaa tizimlari namoyish etilgan edi.

SIRPI 1950-yilardan buyon dunyoda davom etayotgan qurol savdosini kuzatib keladi. Uning xisobotlari har besh yilda bir marotaba e`lon qilinadi.

“Pokistonning Xitoy qurol eksportidagi ulushi 55 % ni tashkil qiladi. Pokistonning asosiy xaridi xarbiy samalyotlar, suvosti kemalari va frigatlar bo`lib qolmoqda,” deyiladi SIRPIning xisobotida.

Xarbiy diktatura boshqaruvidan so`ng nozik islohotlar o`tkazayotgan Birma o`z ichki barqarorligini saqlab qolish uchun Xitoyning 8 % qurol-yarog`ini sotib olib, ikkinchi xaridor bo`lib qolmoqda.

Xisobotda uchinchi xaridor deb 7 % qurol sotib olayotgan Bangladesh ko`rsatilgan. Bundan tashqari xaridorlar ichida Aljir, Venezuela va Marokash kabi davlatlar ham bor bo`lib, ular Xitoydan, asosan, frigatlar, uchoqlar va zirhli transportlar sotib olishyapti.  

Rasmiy Pekinning o`zi esa qurol savdosi bo`yicha rasmiy ma`lumotlarni e`lon qilmagan yoda SIRPIning xisobotiga biror fikr bildirmagan.

Germaniya va Fransiya esa qurol eksportyorlari ro`yxatida mos ravishda 3 va 4-o`rinlarni band qilib turishibdi. Xitoyning ortidan kelayotgan Hindiston qurol-yarog`ga egalik bo`yicha 6-o`rinni egallab kelayotgan bo`lsada, uning ichki qurol ishlab chiqarishi keskin susaymoqda.

Keyingi o`n yilliklardagi harbiy sohaga e`tibor va ajratilgan katta mablag`lar Xitoyni shu darajaga olib kelgan bo`lsada, Xitoy qurollarini rus yoki G`arb qurollariga tenglashtirib bo`lmaydi yoki Xitoy qurollarining effektivligi borasidagi ma`lumotlar kam.

Xitoyning ichki qurol ishlab chiqarishining o`sishiga ta`sir qilgan omillardan biri 1989-yildagi Tiyananmen Maydonida bo`lib o`tgan demokratik namoyishlarni shafqtasizlik bilan bostirilishi ortidan G`arb tomonidan qo`yilgan qurol importiga cheklovlar bo`ldi. Bu cheklovlar, shuningdek, Tayvan va boshqa hududlardagi qaltislashib borayotgan vaziyatni oldini olish uchun Xitoy milliy qurol sanoatini rivojlantirishga majbur bo`ldi.  

Hozirgi kunda Xitoy hukumati qurol ishlab chiqarish sanoatini Janubiy va Sharqiy Xitoy dengizlaridagi Yaponiya bilan kuchaygan ziddiyatlar, hamda AQSHning Tinch Okeani havzasiga tobora suqilib kirishi ortidan takomillashtirmoqda.