YEVROPA JIHODCHILARI: TARIXIY DAVOMIYLIK

Shimoliy Afrika va O`rta Sharq jang maydonlarida tajriba orttirgan jangarilarning Yevropaga kirib kelish ehtimoli so`nggi vaqtlarda YIdagi immigratsiya va integratsiya borasidagi bahslarni ortishiga hamda ksenofobiya-millatchilik elementlarini kuchayishiga sabab bo`lmoqda. Bundan tashqari yevropaliklarning bu hududlarga jihodga  borish hollari ham sezilarli ko`paygan. Albatta, bu yangilik emas. So`nggi bir yil ichida Liviya va Suriyada oq irq vakillarining soni o`sgani qator davlatlar xavfsizlik hizmatlari tomonidan ma`lum qilingan edi.  

Fransiyaga jihodiy tahdidlardan biri / rt.com

Vaziyat o`zgarar ekan, Ittifoq hukumatlari ehtimoliy xujumlarni bartaraf etish uchun xavfsizlik choralarini kuchaytirishi tabiiy. Biroq mintaqadagi musulmon aholisining ko`payib borishi, mamlakatlararo ko`chib yurishda deyarli to`siqlarning yo`qligi ehtimoliy xujumlarning oldini olishni ancha mushkullashtiradi.  

Xabarlarga qaraganda, Suriyada oldinroq “Muhojiron Guruhi” nomi bilan ma`lum bo`lgan va xorijlik jangarilardan tashkil topgan “Jaish al-Muhojiron val Ansor” (Muhojirlar va ko`ngillilar Armiyasi) paydo bo`lgan. Bu guruh 2012-yil yozida asosan Checheniston kelgan ko`ngilli jihodchilar tomonidan tashkil qilinib, qisqa vaqt ichida boshqa xorijliklarni ham o`z tarkibiga qo`shishga muvaffaq bo`lgan. Joriy yilning fevral oyida esa ikki mahalliy guruh: Xattob Guruhi va Muhammad Armiyasi bilan qo`shilib, o`z imkoniyatlarini ancha kengaytirgan. Checheniston xabar agentligi bo`lmish Chechen Newsga ko`ra, guruh a`zolari 1,000 nafar atrofida bo`lib, Aleppo, Latakiya va Idlibdagi janglarda faol ishtirok etgan.

Joriy yilning aprel oyida Yevropa Ittifoqi Terrorizmga Qarshi Kurashish Xizmati koordinatori Jilye de Kerchov Suriyada tahminan 500 nafar atrofidagi yevropalik jang qilayotgani va ular asosan, Buyuk Britaniya, Fransiya va Irlandiya fuqarolari ekanligini ma`lum qilgan edi. Londondagi Qirollik Kollejining Radikalizmni O`rganish Xalqaro Markazi o`tkazgan so`rovnomaga ko`ra, mintaqaning 14 davlatidan bo`lgan 600 dan ortiq fuqaro 2011-yildan buyon Suriyadagi janglarda qatnashib kelayotgani ma`lum bo`lgan. Yevropaliklar Suriyadagi muhojir jihodchilarning 7 % dan 11 % gacha bo`lgan qismini tashkil etar ekan. Tahminlarga qaraganda, yevropalik jihodchilarning katta qismi Buyuk Britaniyaga tegishli bo`lib, ularning soni 28 dan 134 nafargacha bo`lishi mumkin. Albatta, bu hisob-kitoblarning hammasi tahminiydir.

Jihodchi guruhlar tarkibida jang qilayotgan xorijliklarning aniq soni noma`lum bo`lsada, Liviya, Yaman, Somali va Suriya kabi davlatlarda muhojir jihodchilar “shahid” bo`lgani haqida xabarlar tez-tez tarqalib turadi. Masalan, mart oyida shved millatiga mansub Abu Kamal as Shvediy va Daniyalik Abdul Malik al-Dinmarkiy laqabli shaxslar Suriyadagi xudkushlik amallaridan birida “shahid” bo`lishgani haqida jahon mediasi xabar tarqatgan edi.  

Vashingtonda joylashgan Yaqin Sharqni O`rganish Instituti va Flashpoint Global Partners hamkorligida o`tkazilgan amaliyotda 2012-yil iyulidan 2013-yil martigacha bo`lgan vaqt oralig`ida Suriyada xalok bo`lgan xorijiy jihodchilarning 280 nafari milliy kelib chiqish bo`yicha tahlil qilindi. Natijalarga ko`ra, ularning 60 nafari Liviyadan, 47 nafari Tunis va 44 nafari Saudiya Arabistonidan ekanligi ma`lum bo`ldi. Shuningdek, “shahidlar” orasida Daniya, Fransiya, O`zbekiston, Irlandiya, Marokash, Turkiya, Buyuk Britaniya va Qo`shma Shtatlar fuqarolari ham mavjud.  

Musulmon jamoalari asrlar davomida Yevropa mamlakatlarida mavjud bo`lib kelgan. 20-asrning ikkinchi yarmida davlatlar o`rtasidagi ishchi kuchi ayirboshlash bo`yicha kelishuvlar va yengillashtirilgan immigratsiya siyosati kambag`al musulmon davlatlaridan keluvchi muhojirlarning yangi to`lqinini hosil qildi. Turkiyadan Germaniyaga, Aljirdan Fransiyaga va Pokistondan Buyuk Britaniyaga keluvchi immigrantlarning soni keskin oshib ketdi. Yevropa Ittifoqi davlatlari orasida chegarani osongina kesib o`tish imkoniyati muhojirlarni boshqa davlatlarga tez tarqashiga sabab bo`ldi. Yevropa hukumatlari radikal reaksiyalarga sabab bo`lmasligi uchun ularni musulmonlarga ortiqcha bosim o`tkazmaslikka harakat qilishdi.

Endilikda musulmon dunyosidagi jang maydonlarida chiniqqan yevropalik jangarilarning mintaqaga qaytib kelish masalasi amaldagi immigratsiya siyosatini savol ostiga olishga majbur qilmoqda. YI davlatlari va ularning fuqarolari terroristik hujumlardan havotirga tushib qolishgan. Quyida yaqin yillar ichida bo`lib o`tgan terroristik aktlari esa havotirlar o`rinli ekanligini isbotlaydi:

2013-yil, mart: Belgiya politsiyasining terrorizmga qarshi kurash bo`limi xodimlari shubhadagi mashinani to`xtatishganda, mashina xaydovchisi ularga qarata o`t ochishni boshladi va otishmada xalok bo`ldi. Shaxsi aniqlangan, asl kelib chiqishi jazoirlik, Fransiya fuqarosi Hakim Benladghem ismli bu shaxsning uyi tintilganda turli kalibrdagi o`tochar qurollar hamda portlovchi qurilmalar topildi. Belgiya rasmiylari Benladghem terrorchilik xurujini amalga oshirishga tayyorgarlik ko`rganini rasman ma`lum qilishdi;  

2012-yil, avgust: Ispaniya va Fransiya xavfsizlik kuchlari Eldar Magamedov, Muhammad Ankari Adamov va Chengiz Yalchinlarning terrorchilik rejalarini fosh qilishdi. Bu ikki Checheniston va Turkiya fuqarolari London Olimpiadasi o`tayotgan bir vaqtda Ispaniya hamda Fransiyada qator portlashlarni rejalashtirgani ma`lum bo`ldi. Keyinchalik ularning uchchalasi ham al-Qoidaning Pokistondagi lagerlarida tayyorgarlikdan o`tganligi ayon bo`ldi;

  

2012-yil, iyul: Kelib chiqishi livanlik, Shvetsiya fuqarosi Abu Abduraham London Olimpiadasi chog`ida AQSHning yo`lovchi samalyotini portlatishga uringan bir paytda qo`lga olindi. Ma`lumotlarga qaraganda, Abduraham 2008-yilda islomni qabul qilgan va Yamandagi jangarilar lagerida tayyorgarlikdan o`tgan;

2012-yil, mart: Kelib chiqishi aljirlik, Fransiya fuqarosi Muhammad Merah Tuluzadagi yahudiy maktablaridan birida bir rabbi (yahudiy ruhoniysi) va uch nafar o`quvchini otib o`ldirdi. Bir hafta oldin esa Merah bir guruh fransuz askarlarini nishonga olib, to`rt nafarini xalok qilgan edi. Uning hayoti o`rganilganda, Afg`onistondagi jangari guruhlar tarkibida jang qilgani oshkor bo`ldi.

Fransiya va Buyuk Britaniyada islomofobiya ijtimoiy masalaga aylanib, Suriyadagi isyonchilarga harbiy ko`mak berish yuzasidan anchadan buyon munozaralar davom etyapti. Bundan tashqari har ikki mamlakatda ham mintaqada musulmonlar rolining o`sishi immigrantlarni o`ziga jalb qilishi borasida ommaviy fikrlar shakllanib ulgurgan. Ularning fikricha musulmon kommunalari va diasporalari diniy radikalizm uchun qulay muhit yaratadi.

Arab Bahoridan natijasida boshlangan Shimoliy Afrika va O`rta Sharqdagi beqaror vaziyat yevropaliklarni ancha sergaklantirdi. Buning ta`siri o`laroq, faqatgina G`arbiy Yevropada emas, xatto anchayin mo`tadil hisoblanmish Skandinaviya mamlakatlarida ham islomofobiya sezilarli darajada kuchaydi. Aholi hukumatlardan musulmonlarga nisbatan ichki va immigratsiya siyosatini qaytadan ko`rib chiqishni talab qilyapti.

Joriy yilning avgustida Fransiya, Belgiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Germaniya, Polsha, Italiya, Buyuk Britaniya va Shvetsiya YI Parlamentidan Ittifoqqa xavo yo`li orqali kirib-chiquvchilarni nazorat qiluvchi ma`lumot markazi tashkil qilishni so`rashgan edi. Bunday markazlar Ittifoqning aksariyat davlatlarida amalda bo`lsada, Ittifoq Parlamenti shu paytagacha shaxsiy huquq va erkinliklar vajidan ularni butunittifoq darajasida qo`llashni yoqlamasdan kelardi.

Terrorchilik xurujlarini oldini olish uchun ko`plab Yevropa Ittifoqi davlatlari davlatlararo chegaralardagi nazoratni kuchaytirish kerak, degan fikrda. Boshqalar fikricha, bu yevropaliklarning davlatlararo ko`chib yurishini qiyinlashtiradi va noroziliklarga sabab bo`ladi. Shu sababli ular nazoratni mintaqa ichida emas, balki Bolqon davlatlari kabi Ittifoq tarkibida bo`lmagan mamlakatlar bilan chegaralarda kuchaytirish lozimligini ta`kidlashmoqda. Boshqa tarafning ta`kidlashicha, chegaralardagi nazoratni qattiqlashtirish bilan muammo hal bo`lmaydi. Ularning fikricha, xavfsizlik tizimi salohiyatini ham jismoniy ham texnik jihatdan oshirish lozim.

Yevropadagi ishsizlikning ortishi ortidan muhojir jamoalar allaqachon jamiyat e`tiboriga tushib ulgurgan. Fransiyadagi Milliy Front va Niderlandiyadagi Ozodlik Partiyasi kabi o`ng-qanot harakatlari esa islomofobiyani bo`rttirish orqali jamiyatning katta qismini o`zlariga jalb qilib, qo`llov olmoqdalar. Musulmon jamoalarining mahalliy xalq bilan integratsiyaga xohishsizligi, buning natijasida yevropaliklarning ularga nisbatan begona ko`z bilan qarashi; yuqori darajadagi ishsizlik; jihodchilarning mintaqaga kirib kelishi borasidagi xavotirlar va bu xavotirlarning millatchi partiyalar tomonidan bo`rttirilishi Yevropada islomofobiyaning ommaviy tus olishi hamda hukumatlar siyosatini boshqa o`zanga solib yuborishi mumkin.